Επιμέλεια: Γρηγόρης Τσοκανάς

Πολλές χιλιάδες χιλιόμετρα από τα δάση της Βρεττάνης ή της Μεσογείου, οι μπεκάτσες της Ρωσίας προετοιμάζονται κάθε φθινόπωρο για να διασχίσουν όλη την Ευρώπη.

Το γιατί ενός τόσο μακρινού ταξιδιού…

Μια μπεκάτσα που της τοποθετήθηκε δακτυλίδι ποδιού στις 31 Οκτωβρίου 1988 σ’ ένα λιβάδι της περιοχής Μorbihan (Γαλλία) ξαναπιάστηκε στις 10 Μαΐου 1990 σε μια περιοχή της οροσειράς των Ουραλίων.
Μια άλλη που σημαδεύτηκε στις 18 Νοεμβρίου 1992 στην περιοχή Finistere (Γαλλία) θηρεύτηκε στις 8 Μαΐου 1992 στην περιοχή Scerdlovsk, επίσης στην καρδιά των Ουραλίων. Συνολικά, γύρω στις 80 μπεκάτσες σημαδεμένες τη νύχτα στα λιβάδια της Γαλλίας θηρεύθηκαν στη Ρωσία στις περιοχές αναπαραγωγής τους.

Για πολύ καιρό η Ρωσία – λόγω έλλειψης πληροφόρησης – είχε αγνοηθεί, αλλά παρουσιάζεται σήμερα πλέον ξεκάθαρα σαν την κύρια ζώνη που φωλιάζουν και αναπαράγονται οι μπεκάτσες της Ευρώπης.
Πριν λίγα ακόμα χρόνια οι Σκανδιναβικές χώρες παρουσιάζονταν σαν οι πρωταγωνιστές στην αναπαραγωγή της μπεκάτσας της Ευρώπης. Ο λόγος ήταν ότι το σημάδεμα των πουλιών αυτών ήταν πιο ενεργό και συνεπώς αυτά που πιάνονταν κατά την παραχείμαση προέρχονταν περισσότερο από Φιλανδία, Σουηδία ή Νορβηγία.

Τα πράγματα έχουν κατά πολύ αλλάξει από τότε που η Εθνική Ένωση Κυνηγών ξεκίνησε μια εκστρατεία σημαδέματος και προς τις χώρες της Βορειανατολικής Ευρώπης. Οι Βαλτικές χώρες και κυρίως η Ρωσία, στην Ευρωπαϊκή της πλευρά, ερευνώνται συστηματικά κάθε χρόνο από το 1991. Αυτή τη στιγμή 10 ομάδες που σημαδεύουν τις μπεκάτσες δουλεύουν ακατάπαυστα, 3 στη Βόρεια Ρωσία, 4 στην κεντρική Ρωσία και 3 στην Βορειοδυτική Ρωσία απ’ τα μέσα Σεπτεμβρίου έως τέλη Οκτωβρίου.
Κάθε εποχή, 200 με 500 μπεκάτσες σημαδεύονται στην αρχή της αποδημίας χρησιμοποιώντας την ίδια τεχνική μ’ αυτή που χρησιμοποιείται παντού στη Γαλλία κατά την περίοδο της διαχείμασης (ξεχειμώνιασμα). Εφοδιασμένοι με προβολέα και μεγάλη απόχη, οι ρώσοι βιολόγοι «κυνηγούν» την βελουδομάτα κατά τις νυχτερινές τους εξόδους στους κάμπους.

Απ’ όσο ξέρουμε η «καταγωγή» /προέλευση της μπεκάτσας που ξεχειμωνιάζει στη Γαλλία, δεν πάει πιο μακριά απ’ την οροσειρά του Ουράλη. Δηλαδή, μέχρι σήμερα έχει καταγραφεί η πιο «μακρινή» επανάκτηση πτηνού απόστασης 4.300 χλμ απ’ την περιοχή που αυτό σημαδεύτηκε. Τίποτε όμως δεν αποδεικνύει ότι μερικά πτηνά δεν βρίσκουν περιοχές για φώλιασμα/ αναπαραγωγή ακόμη πιο μακριά, εφ’ όσον το σημαντικότερο εμπόδιο ξεπεράστηκε απ’ αυτό το πτηνό. Επιπλέον μιας και πολύ λίγα πτηνά ξεπέρασαν τα Ουράλια Όρη, οι πιθανότητες να μαζευτούν πληροφορίες είναι μάλλον σπάνιες.

Τα απέραντα ρώσικα δάση μοιάζουν σαν ένα βασίλειο χωρίς τέλος για την ερωτική διασκέδαση της βελουδομάτας. Πολλά εκατομμύρια τετραγωνικών χιλιομέτρων δασικού περιβάλλοντος, σχεδόν συνεχόμενα, υποδέχονται κάθε άνοιξη τις μπεκάτσες, οι οποίες πέρασαν τον χειμώνα στις περιοχές του Ατλαντικού και της Μεσογείου.

Αυτές οι δασικές περιοχές θα μπορούσαν να μοιάζουν παρθένες από κάθε ανθρώπινη επίδραση. Δεν είναι έτσι. Η δασική εκμετάλλευση υπήρξε πάντα σημαντική. Η μία εκχέρσωση διαδεχόταν την άλλη σε συνάρτηση με την συνεχώς αυξανόμενη ανάγκη επέκτασης της καλλιεργήσιμης γης για έναν πληθυσμό που μεγαλώνει. Οι δημογραφικές διακυμάνσεις σε συνάρτηση μεταξύ άλλων επιδημιών και των πολέμων δημιούργησαν ένα φαινόμενο «δασικής παλίρροιας»: «φουσκονεριά» όταν το δάσος ξανακέρδιζε το χαμένο έδαφος απ’ τις ανθρώπινες εργασίες, τότε όταν οι άνθρωποι κοπίαζαν ν’ αυξήσουν τις αγροτικές παραγωγές τους. Φυσικά, αυτές οι αναταραχές υπάρχουν ακόμη και σήμερα, αλλά τα μέσα που βρίσκονται στη διάθεση έχουν εξελιχθεί.
Βαριά μηχανήματα εισχωρούν βαθιά μέσα στο δάσος σε κάθε περίπτωση εργάζονται με απαράλλαχτη ταχύτητα. Αυτή η τρομερά δραστική τεχνολογία έχει όμως και ανάποδη όψη. Βλάπτει το ευαίσθητο έδαφος και διακυβεύει τη φυσική αναγέννηση. Αυτό το πρόβλημα αποτελεί μια απειλή για το διηνεκές του φυσικού περιβάλλοντος της μπεκάτσας και θα μπορούσε βραχυχρόνια να έχει σημαντικό αντίκτυπο στην συνολική αναπαραγωγή των νέων πτηνών.

Τα έλατα, οι σημύδες και τα πεύκα

Το μικτό δάσος, που αποτελείται από έλατα, πεύκα, σημύδες, και λεύκες είναι μακράν ο καλύτερος τόπος αναπαραγωγής της μπεκάτσας. Στις δασικές ζώνες που κυριαρχούν σημύδες αποτελούν ιδανικό τόπο για την φωλεοποίηση της μπεκάστας. Τις συναντά κανείς, μεταξύ άλλων στα περίχωρα του Saint Retersbourg, του Pskoy, του Novgorod.
Στην Κεντρική Ρωσία τα μικτά δάση από σημύδες και λεύκες φιλοξενούν μπεκάτσες. Αυτές οι περιοχές που είναι ιδιαίτερα ευνοϊκές περιορίζονται Νότια από τις στέπες και τις εκτεταμένες καλλιεργήσιμες εκτάσεις της Ρωσίας και της Ουκρανίας και από το Βορρά από την τάιγκα και στη συνέχεια την τούνδρα. Τα δένδρα κάποιας ηλικίας, 40 έως 50 ετών, προσελκύουν περισσότερο τις μπεκάτσες κατά την περίοδο αναπαραγωγής. Το γέρικο μικτό δάσος, των εκατό ετών δεν είναι τελείως εγκαταλελειμμένο. Τα ξέφωτα που σχηματίζονται εκεί χάρη στα κενά των δέντρων, ευνοούν την ανάπτυξη της βατομουριάς η οποία αποτελεί καταπληκτικό τόπο εκτροφής των διαφόρων ειδών μπεκάτσας. Η τάιγκα - μίγμα από σημύδες και κωνοφόρα - προσελκύει επίσης μπεκάτσες.
Η πυκνότητα των πληθυσμών είναι όμως εκεί χαμηλότερη σε σύγκριση με τα μικτά δάση. Στην περιοχή της Arkhangelsk στα βορινά όρια της τάιγκας οι μπεκάτσες βρίσκονται στις πεδιάδες όπου αναπτύσσονται οι σημύδες. Αυτά τα τόσο διαφορετικά τοπία τα ξανασυναντά κανείς στα ανατολικά, στα Ουράλια όρη. Εκεί εκτείνονται «κατά ύψος» και όχι «κατά μήκος». Σε αυτή την περιοχή που χαρακτηρίζεται μάλλον λοφώδης παρά ορεινή, το μικτό δάσος, η τάιγκα και η ζώνη που δεν έχει καθόλου δάση διαδέχονται η μία την άλλη με την προϋπόθεση ότι αυξάνεται το υψόμετρο. Η κατανομή των πληθυσμών από μπεκάτσες ακολουθεί εκεί την ίδια πρόοδο που ακολουθεί και η κατανομή κατά μήκος του γεωγραφικού πλάτους.

ΤΟ ΚΥΝΗΓΙ …..Μια ισχυρή παράδοση

Όπως και στην πλειοψηφία των χωρών της Κεντρικής Ευρώπης, το κυνήγι της μπεκάτσας έχει μεγάλη παράδοση. Σε αυτή την άγρια χώρα, το τέλος του χειμώνα αποτελεί απελευθέρωση. Και το κυνήγι της μπεκάτσας ανταμοιβή! Οι πλάκες του χιονιού αντέχουν ακόμα κάτω από τον ήλιο, τα δέντρα είναι ακόμη «μόνο από ξύλο» όπως έλεγε και ο Jules Renard, το νερό του ρυακιού μόλις που ψιθυρίζει κάτω από τον πάγο, αλλά η μπεκάτσα είναι ήδη εκεί, προάγγελος της άνοιξης.
Το κυνήγι της διαρκεί 11 μέρες αλλά αυτό το δεκαήμερο αρχίζει αργότερα όσο περισσότερο μετακινούμαστε ανατολικά. Ξεκινά στα τέλη Μαρτίου στα Δυτικά και τελειώνει κατά τα μέσα Μαΐου στα Ουράλια. Έτσι ακολουθεί το μεταναστευτικό κύμα πριν τη σύζευξη.
Ο ετήσιος κατάλογος δεν είναι τελικά ιδιαίτερα μεγάλος: θηρεύονται περίπου 150.000 μπεκάτσες. Αυτά τα θηράματα πιάνονται στην πλειοψηφία τους γύρω από τις μεγάλες πόλεις όπου συγκεντρώνονται οι κυνηγοί μικρών θηραμάτων. Στη Μόσχα αριθμούν γύρω στα 100.000. Η ανάκτηση των δαχτυλιδιών αποδεικνύει το εξής γεγονός: Moscou, Tver, Saint Petersbourg, Vladimir, Vologda, Kalouga, για παράδειγμα είναι οι πόλεις που αναφέρονται συχνότερα.

Σε τυχαία μετακίνηση, την άνοιξη, σε ένα ξέφωτο κάποιου δάσους της Ρωσίας, έχει κανείς πολλές πιθανότητες να έχει 15 με 20 οπτικές επαφές σε αρσενικά πουλιά το σούρουπο. Το ρεκόρ μας εδώ είναι 45 οπτικές επαφές! Ποιος έχει δίκιο; Εάν συγκρίνουμε με τη Γαλλία, μπορεί κανείς να πει ότι η μπεκάτσα είναι τόσο συχνή στα Ρώσικα δάση όσο η φάσα στα δάση Βόρια του ποταμού Loire. Αυτό οφείλεται στην εντελώς διαφορετική φύση: με τις φωνές του αρσενικού μπερδεύεται συχνά το γήινο τραγούδι της τσίχλας ή ακόμα τα παραπονιάρικα ουρλιαχτά της κουκουβάγιας των Ουραλίων. Ίσως η ατμόσφαιρα αυτή να είναι αυτή που εκφράζει καλύτερο το πάθος των Ρώσων κυνηγών όσον αφορά το κυνήγι, από τα τέλη Μαρτίου έως τα μέσα Μαΐου, ανάλογα με την περιοχή.

Το φθινοπωρινό κυνήγι, αντίθετα, αριθμεί λίγους θιασώτες. Οι Ρώσοι κυνηγοί έχουν πάθος με τους σκύλους αλλά περισσότερο με τις φυλές που κυνηγούν μεγαλόσωμα θηράματα, ελάφια, αρκούδες, ή αγριογούρουνα. Οι σκύλοι καταδίωξης που αιχμαλωτίζουν σταθερά το θήραμα έχουν το προβάδισμα. Οι σκύλοι για το κυνήγι σε θάμνους, όπως τα springer, έχουν επίσης κάποια επιτυχία στο κυνήγι των μικρόσωμων θηραμάτων. Ορισμένοι «παραδοσιακοί» ομολογούν όμως το πάθος τους για τους σκύλους φέρμας: κόρθαλς, ντράτχααρ, πόιντερ, είναι φυλές που χρησιμοποιούνται συχνότερα – τα πόιντερ έχουν επίσης και σύλλογο σε εθνικό επίπεδο. Ανάμεσα σε αυτούς τους ενημερωμένους λάτρεις του κυνηγίου συναντάμε επίσης και τους «κυνηγούς του φθινοπώρου». Οι περιοχές όπου κυνηγούν είναι μερικές φορές οι πιο περίεργες: κάποιοι τραβούν τη σκανδάλη του όπλου τους κατά μεσοίς πεδιάδων … στα όρια του δάσους.

Ακρωτήρι ή νοτιοδυτικά Οι πρώτες βροχές του φθινοπώρου σημαίνουν την έναρξη της μετανάστευσης της μπεκάτσας. Εμφανίζονται γενικά στα μέσα του Σεπτεμβρίου. Το φθινοπωρινό πέρασμα δεν ξεπερνά ποτέ την 20η Οκτωβρίου. Μερικές φορές μια πρώιμη επίθεση κρύου καλύπτει το έδαφος με χιόνι.
Μερικά πουλιά διακόπτουν τότε τη μετανάστευσή τους, φυλάνε τα νώτα τους, περιμένουν μερικές μέρες να γλυκάνει ο καιρός και ξαναπαίρνουν το δρόμο προς τα νότιο- δυτικά. Άλλα πάλι το σκάνε όσο πιο γρήγορα μπορούν μέσα από την κακοκαιρία. Ζήσαμε ένα τέτοιο επεισόδιο γύρω στις 10 Οκτωβρίου 1992. Από τη μια μέρα στην άλλη η θερμοκρασία έπεσε πάρα πολύ, από τους +7,8 οC στους –11οC!

Mαζεύτηκαν σύννεφα, και μέσα σε λίγες ώρες χιόνισε και όλα καλύφθηκαν από αρκετά εκατοστά χιόνι. Μια εβδομάδα αργότερα, ο ήλιος επέστρεψε, το χιόνι εξαφανίστηκε, το έδαφος ξεπάγωσε και οι μπεκάτσες εμφανίστηκαν και πάλι στις ημερήσιες και βραδινές φωλιές τους σε πληθυσμούς ίσους περίπου με αυτούς που υπήρχαν πριν από το κύμα κακοκαιρίας. Αυτά τα πουλιά ανήκουν άλλωστε στο τελευταίο κύμα μετανάστευσης. Καμία μπεκάτσα δεν ξεχειμωνιάζει στη Ρωσία.
Τα πουλιά από τα Βόρεια – δυτικά της χώρας κατευθύνονται στις περιοχές του ατλαντικού. Αυτά που προέρχονται από πιο κεντρικές περιοχές, από τη Μόσχα για παράδειγμα, προτιμούν τις παράκτιες περιοχές της Μεσογείου.

Η Γαλλία, η βόρεια Ισπανία, η Ιταλία δέχονται μεγάλους πληθυσμούς μπεκάτσας που προέρχονται από τη Ρωσία. Από τη μία έως την άλλη άκρη της Ευρώπης, οι μπεκάτσες ενώνουν τους κυνηγούς και κάνουν τους μεν να εξαρτώνται από τους δε. Τους εξαναγκάζουν επίσης να σέβονται οι μεν τους δε με το να τους κάνουν διαχρονικά υπεύθυνους για τη διατήρηση ενός φυσικού θηράματος που αγνοεί σύνορα.

Πηγές:

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΚΥΝΗΓΕΣΙΑ ΚΥΝΟΦΙΛΙΑ

Φωτο : Intenet