Σε μια έκδοσή του, το BirdLife International το 2004 χαρακτήρισε την μπεκάτσα ως είδος που ο πληθυσμός του, στο έδαφος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει δυσμενές καθεστώς διατήρησης. Δύο χρόνια πριν, το Wetlands International, αλλά και πολύ άλλοι ειδικοί του είδους, υποστήριζαν ότι το είδος δε μειώνεται στο έδαφος της Ευρώπης.

Η αλήθεια είναι ότι ακριβής προσδιορισμός ή καλύτερα εκτίμηση του αναπαραγωγικού πληθυσμού της Ευρώπης είναι πολύ δύσκολο να πραγματοποιηθεί, εξαιτίας κυρίως της ιδιαίτερα κρυπτιδικής συμπεριφοράς του είδους, που οδηγεί συχνά σε υποεκτίμηση του μεγέθους του πληθυσμού του. Μόνο προσεγγίσεις μπορούν να γίνουν με έμμεσες μεθόδους, όπως είναι η διαχρονική καταγραφή της κυνηγετικής κάρπωσης.

Η δεύτερη αλήθεια είναι ότι, πανευρωπαϊκά, η μπεκάτσα κατέχει, αν όχι την πρώτη θέση, τουλάχιστον, μία από τις πρώτες θέσεις στη θηραματική προτίμηση των κυνηγών, οι οποίοι επίσημα χαρακτηρίζονται ως ιδιαίτερα εξειδικευμένοι στο κυνήγι της και ώριμοι να λάβουν μέρος σε κάθε προσπάθεια για τη διατήρηση της ευρωστίας του πληθυσμού του αγαπημένου τους θηράματος.

Σε ό,τι αφορά αυτά κάθε αυτά τα διαχειριστικά μέτρα για την αποκατάσταση ενός ευνοϊκού καθεστώτος διατήρησης στο έδαφος της Ευρωπαϊκής Ένωσης κυριαρχεί πολύ σωστά η άποψη ότι οι ενέργειες των κρατών – μελών δεν είναι αρκετές, διότι μεγάλες εκτάσεις περιοχών αναπαραγωγής, αλλά και διαχείμασης είναι εκτός Ευρώπης, άρα απαιτούνται μακροπρόθεσμη διεθνής συνεργασία που θα περιλαμβάνει:

α) Δασοκομικούς χειρισμούς που θα διαμορφώνουν κατάλληλους βιοτόπους για την αναπαραγωγή και οργάνωση των πληθυσμών
β) Διατήρηση χορτολιβαδικών εκτάσεων βοσκοτόπων περιμετρικά από τις δασικές περιοχές
γ) Γεωργικές πρακτικές, τουλάχιστον γύρω από τις δασικές περιοχές, οι οποίες θα είναι φιλικές και δε θα μειώνουν τα τροφικά διαθέσιμα της μπεκάτσας
δ) Σε όλη η βιογεωγραφική εξάπλωση της μπεκάτσας, η κυνηγετική περίοδος να μη συμπίπτει με την αναπαραγωγική και μετανάστευση προς τους τόπους φωλεοποίησης του είδους. Εδώ, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στον κυνηγετικό τουρισμό τρίτων χωρών εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου γίνεται υπερεκμετάλλευση.

Άφησα το σημαντικότερο μέτρο, για μένα, για το τέλος: εξάλειψη της λαθροθηρίας την περίοδο που επικρατούν δυσμενείς καιρικές συνθήκες και κυρίως παγετός, διότι τότε το είδος είναι ιδιαίτερα ευάλωτο. Στην ελληνική πραγματικότητα αυτό μεταφράζεται ως ΤΕΛΟΣ ΣΤΟ ΚΑΡΤΕΡΙ.

Οι σημερινές μπεκάτσες είναι πιο «ανάλαφρες» από εκείνες του χτες;

Σ’ αυτό το θέμα έχω ξανα-αναφερθεί σε ένα περσινό τεύχος του περιοδικού μας. Αυτή τη φορά όμως θα ήθελα να το εξετάσουμε από μία διαφορετική οπτική γωνία. Η νευρικότητα που προηγείται της φέρμας, έχει γίνει συνεπώς ένα ενδογενές χαρακτηριστικό της σύγχρονης μπεκάτσας; Ιδού η απορία.
Είναι ποτέ δυνατόν, σε περίπου πενήντα χρόνια η βασίλισσά μας να είχε το χρόνο να προσαρμοστεί γενετικά και να δείχνει μία αυξημένη επιφυλακτικότητα; Μιας και η επιστροφή στο παρελθόν δεν είναι δυνατή, καμία σύγκριση δεν μπορεί να θεωρηθεί έγκυρη, εκτός αν πρόκειται για δικές μας παρατηρήσεις, οι οποίες προέρχονται από 10, 20, 30 ή και 40 χρόνια εμπειρίας.
Επειδή κάθε θήραμα είναι μοναδικό, κατά συνέπεια, μοναδική είναι και η συμπεριφορά του. Δεν έχουμε να κάνουμε με ένα θήραμα του οποίου ο τρόπος διαφυγής είναι προβλέψιμος, όπως για τα υπόλοιπα (σε γενικές γραμμές).
Επιπλέον, για να θεωρηθεί μία σύγκριση έγκυρη και οριστική, θα έπρεπε να αφορά θηράματα ίδιας ηλικίας, που ακολουθούν την ίδια μεταναστευτική πορεία. Με άλλα λόγια, θα ήταν απαραίτητο να μελετήσουμε άτομα που γεννήθηκαν στην ίδια περιοχή, που θα συναντήσουν στο ταξίδι τους τις ίδιες δυσκολίες και τις ίδιες κλιματολογικές συνθήκες, που γλίτωσαν από τον ίδιο αριθμό όπλων, για να καταλάβουμε αν με την πάροδο των χρόνων, οι μπεκάτσες αντιδρούν διαφορετικά, για να καταλάβουμε αν η «καινούργια» μπεκάτσα, μπροστά στον ίδιο κυνηγό, στον ίδιο σκύλο και στις ίδιες συνθήκες, σήμερα, είναι πραγματικά πιο φοβισμένη από χθες.

Ποιους αφορά το φαινόμενο;

Όσοι έχουν τη δυνατότητα, κυρίως οικονομική, να ταξιδεύουν σε «εξωτικούς» προορισμούς για να κυνηγήσουν μπεκάτσες, είτε πρόκειται για την Κριμαία, είτε για το Ιράν, ή για άλλες χώρες, οι οποίες χαρακτηρίζονται από μία πολύ ασθενή κυνηγετική πίεση, αντιλαμβάνονται αμέσως ότι οι μπεκάτσες του 2000 κρατάνε, δέχονται πολύ καλά τη φέρμα.
Κι όμως, πρόκειται για θηράματα, τα οποία προέρχονται από τις ίδιες χώρες, οι οποίες θεωρούνται σαν «ντεπόζιτα» για την Δυτική Ευρώπη. Η μόνη διαφορά είναι η ηρεμία κατά την διάρκεια των περιπλανήσεών τους. Το ‘60 στην Ελλάδα αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη, υπήρχαν ένας-δύο μπεκατσάδες σε κάθε χωριό.
Σήμερα, ως συνέπεια της έλλειψης ενδημικού θηράματος, της μείωσης των περασμάτων της φάσας, υπάρχουν πολλοί περισσότεροι.
Η μπεκάτσα είναι το μόνο καθαρό θήραμα που απέμεινε, στο οποίο προσηλυτίστηκε ένας μεγάλος αριθμός κυνηγών, που διαφορετικά, θα είχαν αφιερωθεί σε ένα άλλο είδος κυνηγίου. Αλλά η όχληση δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά στους μπεκατσάδες.
Είναι συνέπεια και της δράσης άλλων κυνηγών του δάσους, ή του πυκνού γενικότερα, ιδιαίτερα των ομάδων των γουρουνάδων, οι οποίες πολλές φορές ξεπερνούν τα 20 άτομα! Ερώτηση: Οι Ομοσπονδιακοί Θηροφύλακες πού βρίσκονται; Μήπως εθελοτυφθούν; Μήπως φοβούνται;…

Για να επανέλθω όμως στο θέμα μας, το άθροισμα αυτών των καταστάσεων έχει σαν αποτέλεσμα ένα ωραίο πρωινό του χειμώνα να βρεθούμε μπροστά σ’ ένα θήραμα που, αντί να είναι συγκαταβατικό, όπως θα θέλαμε, είναι φευγαλέο, ένα φάντασμα του δάσους, συνηθισμένο πλέον να την «κοπανάει» μπροστά στον κίνδυνο που αντιπροσωπεύει ο άνθρωπος με τον σκύλο του, ιδιαίτερα αν έχει ήδη ακούσει κάποια ντουφεκιά.

Η σπουδαιότητα της ηλικίας

Σύμφωνα με το άτομο που έχουμε να κάνουμε, νεαρό ή ενήλικο, η συμπεριφορά μπορεί να είναι, η καλύτερα, πρέπει να είναι διαφορετική. Λογικά, θα πρέπει να είναι πιο εύκολο για μια νεαρή μπεκάτσα, η οποία έχει μικρότερη εμπειρία όσον αφορά τη μετανάστευση, που πρέπει να λογαριαστεί με τις πιθανές επιθέσεις από τα αρπακτικά, με τα καιρικά φαινόμενα και με την απειρία.
Συχνά, όπως δείχνουν οι μελέτες – κυρίως Γάλλων ορνιθολόγων – οι νεαρές μπεκάτσες εκτελούν μεγάλες διαδρομές, σπρωγμένες από το μεταναστευτικό τους ένστικτο και όταν το πρωί «πιάνουν» κάπου, είναι πολύ κουρασμένες, κατά συνέπεια, το σκέφτονται δύο φορές όταν πρόκειται να ξανασηκωθούν, ακόμα κι όταν ένα άγνωστο κουδούνι ή ένας άγνωστος ήχος πλησιάζει επικίνδυνα. Αντίθετα, εκείνες με μεγάλη εμπειρία είναι πολύ πιο προσεκτικές στην κατάβασή τους και μετακινούνται σε σχέση με τις καιρικές συνθήκες.
Σίγουρα είναι πιο ζωηρές αλλά και πιο επιφυλακτικές, γιατί είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν είναι πρώτη φορά που βλέπουν σκύλο και κυνηγό.

Δεν υπάρχουν κανόνες. Τα δάση και τα χωράφια καλύπτουν τόσο μεγάλες εκτάσεις, που μονάχα ένα μέρος από τις ταξιδιώτισσες θα πρέπει να αναμετρηθεί με κυνηγούς και σκύλους. Οι άλλες θα συνεχίσουν ήρεμες τη μετανάστευσή τους.
Οι τελευταίες μπορούν να φτάσουν στο δεύτερο ή τρίτο ταξίδι τους, χωρίς να έχουν υποστεί προηγουμένως την παραμικρή παρενόχληση και μπορούν, συνεπώς, να δεχτούν πολύ καλά τη φέρμα. Αντίθετα, μια νεαρή μπεκάτσα, που σε κάθε της στάση ενοχλείται συστηματικά, θα γίνει μία μπεκάτσα πάρα πολύ δύσπιστη, με άλλα λόγια, μια μπεκάτσα «ελαφριά».

Η συμπεριφορά του κυνηγού

Η ίδια η ουσία του μπεκατσοκυνηγού είναι η εικόνα της μπεκάτσας στην οποία εποφθαλμιεί: ένα θήραμα μοναχικό και διακριτικό.
Μεταξύ τους γίνεται μία έντιμη μονομαχία, στην οποία μετράνε κυρίως τα βασικά προσόντα του κυνηγού και του θηράματος. Για τον πρώτο, η διακριτικότητα, η ρευστότητα της κίνησης στο δάσος, η αυτοσυγκέντρωση.
Για το δεύτερο ο μιμητισμός, η επιφυλακτικότητα, η ικανότητα του να εντοπίζει τον κίνδυνο. Ο μπεκατσοκυνηγός πρέπει να συγχωνεύεται με το περιβάλλον στο οποίο κινείται. Αν καταφέρει να μην είναι ένας εισβολέας, θα μπορέσει να δει και να πλησιάσει τα πράγματα.
Με άλλα λόγια, ο άνθρωπος πρέπει να αφήνει έξω από το δάσος τον αστικοποιημένο του εαυτό και να ξαναβρίσκει εκείνον του εξερευνητή της φύσης, ουσιαστικό προσόν του κυνηγού.

Κι όμως ακόμα φερμάρονται

Ακόμα και φέτος μου έτυχε, την ίδια ζεστή μέρα στις αρχές Δεκεμβρίου, να συναντήσω μπεκάτσες που δεν πλησιάζονταν με τίποτα, άλλες που δέχονταν για λίγο τη φέρμα και άλλες που για να σηκωθούν, έπρεπε να τις πατήσεις. Διαφορετικές λοιπόν συμπεριφορές την ίδια ακριβώς ημέρα.

Για να είμαι ειλικρινής, πείθομαι ολοένα και περισσότερο ότι η παρουσία του ανθρώπου δεν είναι επιθυμητή στη ζώνη όπου πραγματοποιείται η συνάντηση σκύλου – θηράματος. Σήμερα μου φαίνεται ότι η μπεκάτσα φοβάται περισσότερο τον άνθρωπο, παρά τον σκύλο, αντιστρέφοντας μια τάση καθιερωμένη πλέον. Θέλω να πω ότι οι πιο τολμηροί σκύλοι είναι πιο ευνοημένοι στην έρευνα μιας μπεκάτσας στο βάθος ενός φυλλοβόλου δάσους, σε σχέση με εκείνους τους σκύλους που κυνηγούν, ενοχλημένοι παραδόξως από την εγγύτητα του κυνηγού, που δικαιολογεί σήμερα περισσότερο από χθες, ο λογικός φόβος της βελουδομάτας.
Οι μπεκάτσες, που μόλις έχουν φτάσει, σκέφτονται αποκλειστικά την ξεκούραση και το φαγητό. Κατά συνέπεια, το πλησίασμά τους είναι πιο εύκολο, φτάνει να κινούμαστε διακριτικά. Οι πονηρεμένες μπεκάτσες δύσκολα μπλοκάρονται. Όλα όμως είναι σχετικά.
Σ’ αυτές τις περιπτώσεις όλα εξαρτώνται από την ποιότητα του σκύλου και από την εμπειρία του. Αν και η μπεκάτσα γνωρίζει πολύ καλά τον κίνδυνο που αντιπροσωπεύει το δίδυμο σκύλος – κυνηγός, η έρευνα και το πλησίασμα του σκύλου είναι καθοριστικά στοιχεία.

Το έχω πει και θα το λέω συνέχεια. Πολλές φορές λέμε ότι η μπεκάτσα δεν δέχεται, ενώ είναι ο σκύλος που δεν ξέρει να την πλησιάσει. Χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι ακόμα και το καλύτερο μπεκατσόσκυλο μπορεί να φερμάρει ένα φάντασμα.

Ευάγγελου Χατζηνίκου Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος M.Sc. Βιοοικολόγος
Αποστολάτου Αποστολάτου

Πηγές:

knf.gr
isolservers.org