Τώρα που ’ναι πάγος, τώρα που ’ναι χιόνι,
            τώρα κι η μπεκάτσα νυχτοπερπατεί,
            φορεσιά έχει βάλει, για να μην παγώνει
            και σπαθί στη μύτη κοφτερό κρατεί.

            Λες σαν άλλη χήνα, λες σαν άλλη πάπια,
            τριγυρνά στο ρέμα, στην υγρή τη γη,
            ψάχνει μες σε λάσπες, μες σε φύλλα σάπια,
            για να βρει σκουλήκι, για να βρει φαγί.

            Όμως πέφτει αγιάζι και δροσιά και πάχνη,
            το νερό παγώνει, παύει να ρυακεί,
            παύει κι η μπεκάτσα στα νερά να ψάχνει
            κι είναι το ραμφί της καρφωμένο εκεί.

            -Έβγα, ήλιε, έβγα και στην πλάση τράβα,
            ν’ αναλιώσει ο πάγος πάνω απ’ τα νερά,
          για να πάψει να ’ναι κι η μπεκάτσα σκλάβα
            και να ξεδιπλώσει λεύτερα φτερά.

Η Μπεκάτσα είναι καλοβατικό πτηνό της οικογενείας των Σκολοπακιδών, που απαντάται και στον ελλαδικό χώρο. Η επιστημονική ονομασία του είδους είναι Scolopax rusticola

Πρόκειται για πτηνό με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που, σε συνδυασμό με τη δυσκολία εντοπισμού της στο φυσικό της περιβάλλον, έχουν δημιουργήσει ένα «θρύλο» γύρω από το όνομά της, γεγονός που τής έχει κοστίσει πολύ ακριβά .

Οι ειδικοί λένε πως ο θεός , δεν έπλασε κανένα πλάσμα του με τόση στοργική πρόνοια. Λένε ότι είναι διφυής ύπαρξη. Χωριστή ζωή η μύτη της, Έτσι ενώ η μύτη της αναμοχλεύει τη γη για σκουλήκια, τα μάτια της είναι ξένα από αυτή την ενασχόληση.
Είναι σκοποί επάνω στη σκοπιά τους και ανιχνεύουν τα πάντα σκιές, θορύβους, ανέμους και κάθε ανάσα του λόγγου. Αν αντιληφθεί ετοιμάζεται να πετάξει με τη μέθοδο που πρέπει να χρησιμοποιήσει. Αν ο κίνδυνος είναι κοντά ώστε να μην έχει καιρό να πετάξει, τότε στρώνεται επάνω στο χώμα και γίνεται ένα με εκείνο.

Με την μπεκάτσα, η φύση στάθηκε ιδιαίτερα γενναιόδωρη. Την εφοδίασε με δυνατά αισθητήρια όργανα, πολύ πιο ανεπτυγμένα από εκείνα άλλων ειδών, τα οποία αποτελούν μια εξαιρετική άμυνα, απέναντι στον άνθρωπο και στα άλλα αρπακτικά.

Η όραση

Η όραση είναι η πιο ανεπτυγμένη της αίσθηση. Η μπεκάτσα βλέπει μακριά και σε όλες τις κατευθύνσεις, χωρίς να κουνήσει καν το κεφάλι της.
Επιπλέον, έχει την ικανότητα να διακρίνει πολύ γρήγορα ένα άγνωστο στοιχείο σε κίνηση ή ακίνητο στο περιβάλλον της, απέναντι στο οποίο είτε ακινητοποιείται απότομα, είτε το σκάει γρήγορα, στην περίπτωση που αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται για ένα σοβαρό κίνδυνο.
Σε γενικές γραμμές, η μπεκάτσα βλέπει πριν να τη δουν. Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε άλλα ζώα, καταφέρνοντας να αναλύσει την κατάσταση προκαταβολικά, είναι σχεδόν αδύνατο να βρεθεί εξ’ απροόπτου.

Τα μάτια της.

Πέρα από το μέγεθός τους, μεταξύ των μεγαλυτέρων απ’ όλα τα θηράματα, ξεχωρίζουν για τη θέση τους, ψηλά και προς τα πίσω στο κεφάλι και για το γεγονός ότι προεξέχουν πολύ. Κρυμμένη πίσω από έναν κορμό, ή μεταξύ των φύλλων, που σχεδόν την καλύπτουν, η μπεκάτσα μπορεί να τα παρατηρεί όλα, χωρίς να προδίδει την παρουσία της.
Κατά τον ίδιο τρόπο, πάντα μένοντας ακίνητη, καταφέρνει να κρατά υπό έλεγχο όλα εκείνα που την περιβάλλουν, χάρη στο οπτικό της πεδίο των 360 μοιρών. Στα πλάγια, το κάθε μάτι καλύπτει ένα οπτικό πεδίο 205 μοιρών, ενώ η γωνία της διόφθαλμης όρασης είναι 20 μοίρες μπροστά και 30 μοίρες πίσω.
Φαίνεται επίσης ότι η μπεκάτσα καταφέρνει να βλέπει χωρίς προβλήματα και πάνω από το κεφάλι. Αντίθετα από πολλά άλλα θηράματα, τα οποία στρέφουν τακτικά το βλέμμα τους στον ουρανό, φοβούμενα την επίθεση ενός αρπακτικού πτηνού, κάτι τέτοιο δεν έχει παρατηρηθεί για την μπεκάτσα. Τόσο μεγάλη είναι η σιγουριά της για τις αισθήσεις της και τα αντανακλαστικά της.
Οι οπτικές της δυνατότητες εξηγούν και τις πτητικές της ικανότητες και εν μέρει, την ικανότητά της να μετακινείται κατά την διάρκεια της νύχτας, χρησιμοποιώντας σημεία αναφοράς, κατά την αποδημία ή για να ξαναβρεί ένα γνωστό της τόπο.

Η ακοή

Η μπεκάτσα ακούει το ίδιο καλά, όσο καλά βλέπει. Χάρη σε ένα εξαιρετικά ακουστικό σύστημα, ξεχωρίζει από τα άλλα θηράματα. Ενώ στο μεγαλύτερο μέρος των άλλων ειδών, οι ακουστικοί πόροι βρίσκονται κάτω από τα μάτια και πίσω από αυτά, στην μπεκάτσα είναι τοποθετημένοι εμπρός, μεταξύ των ματιών και του ράμφους.
Αλλά το αυτί ξεχωρίζει για τις μεγάλες του διαστάσεις. Μια ανατομική μελέτη που πραγματοποιήθηκε από το Δρ. Emile Bourdon, αποκάλυψε ότι το αυτί ξεπερνά την κογχική κοιλότητα και σε μήκος και σε όγκο.
Ο ακουστικός πόρος έχει σχήμα ωοειδές και είναι και αυτός πολύ ανεπτυγμένος, με διάμετρο από 7 έως 9 mm. Αόρατος, είναι κρυμμένος και προστατευμένος από μικρά επίπεδα πούπουλα. Εξάλλου, ακόμα και ο προθάλαμος του εσωτερικού αυτιού, έδρα των υποδοχέων της ισορροπίας, παρουσιάζει μεγάλες διαστάσεις.
Μαζί με την οπτική οξύτητα, αυτή η ιδιαιτερότητα εξηγεί την απίστευτη ευκολία της μπεκάτσας να κινείται μέσα στην πυκνή βλάστηση και να εκμεταλλεύεται το παραμικρό εμπόδιο για να αποφύγει τον κίνδυνο.

Ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι μπορούμε να ξεφύγουμε από το βλέμμα της μπεκάτσας, το να διαφύγουμε ταυτόχρονα στην όραση και στην ακοή είναι πρακτικά αδύνατο. Εκτός κι αν φυσάει ένας πολύ δυνατός άνεμος, που την εμποδίζει να ακούει και που δικαιολογεί την επιλογή μιας απάνεμης θέσης. Μια μπεκάτσα σπανίως θηρεύεται επειδή αιφνιδιάζεται. Θα χτυπηθεί είτε από απειρία, είτε από μία στιγμιαία αδυναμία, είτε ακόμη από υπερβολική εμπιστοσύνη στον μιμητισμό της και στην ικανότητά της να διαφεύγει.
Το ότι φεύγει αθόρυβα από μακριά, μπροστά στον κυνηγό και οι όλο πιο συχνές αποδράσεις της στον ήχο του κουδουνιού ή του μπίπερ, είναι απόδειξη τόσο της εξαιρετικής της ακοής, όσο και της ικανότητάς της να αναλύει και να διαλέγει τους θορύβους.
Λαμβάνοντας υπόψη αποκλειστικά εκείνους που αντιπροσωπεύουν ή προμηνύουν κίνδυνο, για παράδειγμα το κράξιμο μιας κίσσας.

Η όσφρηση

Όσον αφορά την όσφρηση, οι πληροφορίες στην κατοχή μας είναι ελάχιστες. Οι πιο σημαντικές μελέτες την αγνοούν ή της αφιερώνουν μονάχα μερικές γραμμές, χωρίς να ξεκαθαρίζουν τις πραγματικές της δυνατότητες. Μήπως πρόκειται για ένα δεύτερο όργανο ή, αντιθέτως, η μπεκάτσα είναι σε θέση να ξεχωρίζει τις οσμές πολύ καλύτερα απ’ ότι πιστεύεται;

Στο έργο «Les secrets d’ un becassier» (Τα μυστικά ενός μπεκατσοκυνηγού), ο Daniel Raffejaud γράφει «το θαυμαστό χάρισμα της όσφρησης της μπεκάτσας». Γι αυτό τον μεγάλο κυνηγό και προσεκτικό παρατηρητή της φύσης, δεν υφίσταται η παραμικρή αμφιβολία: «η μπεκάτσα μυρίζει τέλεια τους εχθρούς της: κυνηγούς, σκύλους ή ζώα». Με ευνοϊκό άνεμο, μια μπεκάτσα έμπειρη ή ελαφρά τραυματισμένη απομακρύνεται γρήγορα, όταν μυρίζει τον κυνηγό δεκάδες μέτρα μακριά. Τι πρέπει να σκεφτούμε άραγε;

Αν και είναι γνωστό ότι η μπεκάτσα χρησιμοποιεί την όσφρησή της για την εύρεση τροφής, φαίνεται λιγότερο πιθανό να χρησιμοποιεί την ίδια για να αντιληφθεί το πλησίασμα ενός ανθρώπου ή ενός ζώου, εκτός κι αν βρίσκεται σε λογική απόσταση. Ούτως ή άλλως, στην πλειοψηφία των ζώων, οι αισθήσεις δεν είναι ανεπτυγμένες κατά τον ίδιο τρόπο.
Όσον αφορά τις τρεις κύριες αισθήσεις που χρησιμοποιούνται για την άμυνα, συνήθως μία είναι λιγότερο ανεπτυγμένη από τις άλλες. Στα θηλαστικά είναι η όραση, στα πουλιά είναι η όσφρηση.
Πάντως, δεν μπορούμε να πούμε ότι η υπόθεση έχει ξεδιαλύνει και η εμπειρία μας αποδεικνύει ότι για ένα τόσο ιδιαίτερο είδος, είναι καλύτερα να αποφεύγουμε βιαστικά συμπεράσματα. Πάνω σ’ αυτό το θέμα θα θέλαμε μαρτυρίες και πληροφορίες από τους αναγνώστες μας.

Οι άλλες αισθήσεις

Βλέποντας την μπεκάτσα να καταβροχθίζει γαιοσκώληκες, αυθόρμητα σκεφτόμαστε ότι είναι λαίμαργη. Τίποτα δεν μας εμποδίζει να σκεφτούμε ότι η μπεκάτσα είναι σε θέση να ξεχωρίζει τις γεύσεις και να ψάχνει τις πιο τερπνές, ανάλογα με την εποχή και την διαθεσιμότητα.
Η άκρη του ράμφους χρησιμοποιείται σαν τσιμπίδα και αξιοποιείται από την μπεκάτσα για να συγκεντρώνει και να ξεχωρίζει τις τροφές. Στα άκρα των δύο γνάθων, (περίπου 2 εκ.) βρίσκεται ένα πλήθος οστεωδών προεξοχών, όπου έχουν έδρα τα αισθητήρια σωματίδια του Herbst, τόσο εκείνα της γεύσης, όσο κι εκείνα της αφής.

Το ράμφος της μπεκάτσας είναι ένα εξαιρετικά θαυμάσιο εργαλείο, το πάνω σαγόνι είναι πολύ εύκαμπτο και εφοδιασμένο με ευαίσθητες απολήξεις νεύρων όταν χώνετε στα σάπια φύλλα ή στη λάσπη, κινείται πέρα δώθε και αν συναντά σκουλήκι, η μπεκάτσα το αντιλαμβάνεται αμέσως, κάνει βαθιά εισπνοή και κυριολεκτικά το ρουφά και το εξαφανίζει μέσα της.
Μερικοί πτηνολόγοι λένε ότι ο ήχος που προκαλεί το βήμα της μπεκάτσας στο έδαφος ασκεί στα σκουλήκια την ίδια επίδραση που προκαλεί και ο ρυθμικός ήχος της βροχής έτσι προκαλεί τους ευαίσθητους αισθητήρες των σκουληκιών και τα ανεβάζει ποιο ψηλά στην επιφάνεια για να μπορεί να τα εντοπίζει ευκολότερα.

Έτσι, το ράμφος αποτελεί ένα απόλυτα ζωτικό όργανο για την μπεκάτσα. Εργαλείο υψηλής ακρίβειας, χρησιμοποιείται για τον καλωπισμό και για την περιποίηση πιθανών τραυματισμών. Τέλος, παίζει ένα σημαντικό ρόλο στη φυσική επαφή κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγής.
Πριν το ζευγάρωμα, το αρσενικό και το θηλυκό διασταυρώνουν τα ράμφη τους και κατά την επίβαση, το αρσενικό τσιμπάει το πίσω μέρος του κεφαλιού της θηλυκιάς. Σ’ αυτό το τελετουργικό, τα πόδια παίζουν ασήμαντο ρόλο.
Πάντως, η μπεκάτσα τα χρησιμοποιεί με επιδεξιότητα για να απαλλαγεί από τα ξερά φύλλα, που καρφώνονται στο ράμφος της όταν ψάχνει για τροφή μέσα στο δάσος.

Προσοχή, διότι έχετε απέναντι σας μίαν αγγλοπρεπεστάτην κυρίαν του ελληνικού Λόγγου. Πάντα τα κατ’ αυτήν είναι μέθοδος, ρυθμός, τάξις, πρωτόκολλον. Θα βγη από τα χαμόκλαρα, άμα φανή το πρώτο αστέρι κατά τους νατουραλιστάς. Το δρομολόγιόν της είναι τόσον τυπικόν, ώστε παλαιοί πρακτικοί κυνηγοί βεβαιούν, ότι το έκλεψαν μέχρι τελευταίας γραμμής και το παραθέτουν στα βιβλία των ως δελτίον τελετής.

Αφού λοιπόν το πουλί αυτό έχει τόσην τάξιν στη ζωή του, αφού το πρόγγραμμά του κατώρθωσαν να το κλέψουν οι κυνηγοί, αφού επί πλέον έχει το νοστι μότερο κρέας από όσα τρέφει ο Λόγγος, πώς ζη ακόμα, πώς, μολονότι αυξάνονται και πληθύνονται οι ερασταί του, αυτό μόλα ταύτα έρχεται κάθε χρόνον αφθονώτερο με τα πρώτα δροσόπαγα του Οκτωβρίου;

Τι της είχεν όμως γράψει η Μοίρα της!
Να την ντύση ο θεός με τόσην πρόνοιαν, να της χαρίση τόσην νοημοσύνην, ώστε να χρησιμοποιή τα εις χρώματα, εις μύτη και εις μάτια δώρα της, και να της βγη από μεριά εχθρός ο Έδισσων.
Οι νατουραλισταί, απελπισθέντες ν’ ανακαλύψουν από πού έρχεται και πού πηγαίνει, εζήτησαν με μελετάς επί των φάρων ν’ ανακαλύψουν την προέλευσίν του και την διεύθυνσίν του. Αλλ’ επί τέλους αφού εχύθη μελάνη, όση διά την εξέλιξιν ενός πλανήτου, κατέληξαν εις την βεβαίωσιν, ότι έρχεται από παντού και πηγαίνει παντού.
Ο ελληνικός λαός πιστεύει, ότι στα σπλάγχνα του κρύβεται μαργαριτάρι. Οι κυνηγοί λέγουν, ότι είναι τα ίδια τα σπλάγχνα του μαργαριταρένια και συνιστούν να μην αφαιρούνται, κατά το μαγείρευμα, δίχως μάλιστα καθόλου να καθαρίζωνται, διότι η Μπεκάτσα άμα σηκωθή να πετάξη είναι στα ενδότερα της η ίδια όπως όταν πρωτοκάθησε να βοσκήση.

Η «Βασίλισσα του δάσους» είναι και θα συνεχίσει να είναι ένα μυστηριώδες πουλί .
Το ρολόι της μπεκάτσας έχει δείχτες το φως. Γλιστράνε από την αυγή στο καντράν του δάσους και καταναλώνουν τις ώρες της ζωής . Κυλάνε ανάμεσα στα φύλλα του υλοτομημένου δάσους και στους ανοιχτόχρωμους κορμούς της σημύδας , στις μεγαλειώδεις βελανιδιές και στα βάτα που ο άνεμος συνεχίζει να παγώνει.
Έτσι η ζωή και ο κόσμος της μπεκάτσας στη ρόδα της ζωής και το νερό είναι ο καθρέφτης της.

ΠΗΓΕΣ :
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΚΥΝΗΓΕΣΙΑ ΚΥΝΟΦΙΛΙΑ (Τευχος   499  -  Οκτώβριος  2003)
Στέφανος Γρανίτσας - Τα άγρια και τα ήμερα του βουνού και του λόγγου
Κυνήγι στην Ελλαδα και όχι μόνο.