Του Νίκου Πέτρου

Θα ήταν αδιανόητο να μην αναφερθώ σε αυτό το τεύχος στην πυρκαγιά του περασμένου Αυγούστου στην ανατολική Αττική. Από την άλλη, θεωρώ τελείως άσκοπο το αναμάσημα των χιλιοειπωμένων για τα αίτια, τις ευθύνες, την «επαρκή» και «άμεση» ανταπόκριση του κρατικού μηχανισμού (!), τα μαθήματα για το μέλλον, για προετοιμασία, για πρόληψη, για αποκατάσταση ...

Διαβάστε τι γράφαμε στο τεύχος 119. Θυμηθείτε τι έγραφαν οι εφημερίδες, τι έλεγαν οι πολιτικοί, οι δημοσιογράφοι και οι κάθε είδους ειδικοί και «ειδικοί», τον Αύγουστο του 2007 μετά την Πάρνηθα και την Πεντέλη.

Και το 2005 (Ραφήνα, Ν. Βουτζάς). Και το 2000 (Πεντέλη). Και το 1998 (ξανά Πεντέλη). Και το 1995 (και πάλι Πεντέλη). Και το 1993 (Άγιος Στέφανος). Και το 1992 (Βαρνάβας, Αυλώνας). Και το 1986 (Βαρυμπόμπη, Πεντέλη). Και το 1982 (Διόνυσος). Και το 1981 (Κοκκιναράς).

Ε και; Έγινε τίποτα; Άλλαξε κάτι αυτά τα 30 χρόνια εκτός από 300.000 στρέμματα δάσους που συνολικά έγιναν στάχτη και, έπειτα, τα περισσότερα από αυτά, τσιμέντο1;

Τα μεσογειακά δάση κωνοφόρων είναι εύφλεκτα. Η κατάσταση επιδεινώνεται, και θα συνεχίσει να επιδεινώνεται, από την κλιματική αλλαγή που προκαλεί παρατεταμένα διαστήματα ανομβρίας και υψηλών θερμοκρασιών. Αυτό φαίνεται από την αυξημένη συχνότητα αλλά και ένταση των πυρκαγιών και σε άλλες μεσογειακές χώρες (Γαλλία, Ισπανία) αλλά και άλλες περιοχές του πλανήτη με μεσογειακό κλίμα (Καλιφόρνια, δυτική Αυστραλία)2.
Η αντιμετώπιση των εμπρησμών είναι εξαιρετικά δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Ακόμα και οι ηρωικές προσπάθειες πυροσβεστών, πιλότων, δασικών και εθελοντών δεν είναι αποτελεσματικές όταν οι φωτιές εκδηλώνονται σε πολλαπλά σημεία, σε δύσβατες περιοχές, συχνά νύχτα και πάντα μέρες με ισχυρότατους ανέμους. Καταγγελίες κατοίκων αφήνουν λίγες αμφιβολίες ότι η καταστροφή του Αυγούστου οφειλόταν σε εμπρησμό, ενώ είναι ενδιαφέρον ότι κάηκαν σχεδόν όλες οι δασωμένες εκτάσεις μεταξύ των οικισμών λίγο πριν την προγραμματιζόμενη ενσωμάτωση στο σχέδιο πόλεως 150.000-200.000 στρεμμάτων στην ανατολική Αττική. Μετά την ένταξη στο σχέδιο πόλεως πολλών θέσεων γύρω από τον ορεινό όγκο της Πεντέλης αυτές οι περιοχές αποτελούν πλέον το «…”χρηματιστήριο” του κατασκευαστικού και μεσιτικού χώρου…». Υπάρχουν επίσης εικασίες ότι η φωτιά σχετίζεται με τον σχεδιαζόμενο ΧΥΤΑ του Γραμματικού, καθώς εξασθενεί το επιχείρημα των διαφωνούντων ότι κινδυνεύει το φυσικό περιβάλλον.
Ο μηχανισμός δασοπροστασίας και δασοπυρόσβεσης πάσχει, σημαντικά περισσότερο από το μέσο όρο, από όλες τις «ασθένειες» του κρατικού μηχανισμού. Διάσπαρτες, επικαλυπτόμενες αρμοδιότητες, δυσκολίες συντονισμού, αναποτελεσματικότητα, αλληλοσυγκρουόμενα «συμφέροντα» υπηρεσιών και φορέων, έλλειψη πόρων. Αυτά επισημαίνονται, ματαίως, μετά από κάθε πυρκαγιά, ενώ όλες οι σοβαρές αναλύσεις επισημαίνουν την υποβάθμιση και τον παραγκωνισμό της Δασικής Υπηρεσίας και την ανεπάρκεια προσωπικού και πόρων.
Το Κράτος, παρά τις στομφώδεις ανακοινώσεις και τις προεκλογικές πομφόλυγες, δεν ενδιαφέρεται για την προστασία των δασών. Τα ενδιαφέροντα του Κράτους εξαντλούνται στην είσπραξη χρημάτων και στη συντήρηση των εμπορικών, κατασκευαστικών και λοιπών δραστηριοτήτων με την παροχή γης για οικιστική και άλλες χρήσεις. Αποδείξεις η επί τριακοπενταετία συστηματική κωλυσιεργία στην κατάρτιση Δασολογίου και Δασικών Χαρτών, οι συστηματικές καθυστερήσεις του χωροταξικού σχεδιασμού, η σταδιακή αποδυνάμωση της Δασικής Υπηρεσίας, η διατήρηση του νεφελώδους καθεστώτος των αυθαιρέτων που χρησιμοποιούνται άλλοτε ως μαστίγιο και άλλοτε ως καρότο, τα ισχνά μέτρα προστασίας των καμένων περιοχών, οι συνεχώς μειούμενες αναδασώσεις3, η αδιαφορία για την απορρόφηση σχετικών κονδυλίων από το Γ’ και Δ’ ΚΠΣ. Δεν είναι καν κατοχυρωμένος αμετάκλητα ο χαρακτήρας του δάσους αλλά ρυθμίζεται με νόμους, ανάλογα με τα συμφέροντα των εκάστοτε κυβερνήσεων! Ειδικότερα στην Αττική, η ανοχή σε τεράστια έκταση της παράνομης δόμησης (τα αυθαίρετα στο νομό υπολογίζονται σε 250.000), η άρνηση δημιουργίας Δασαρχείου για τον Υμηττό, το πρόσφατο Ρυθμιστικό Σχέδιο που δε ρυθμίζει την εκτός σχεδίου δόμηση, οι, με κάθε ευκαιρία, και κάποτε επιτυχημένες, προσπάθειες του ΥΠΕΧΩΔΕ και άλλων φορέων για αποχαρακτηρισμό δασικών εκτάσεων4, και πόσα άλλα ακόμα. Όσο για τις εξαγγελίες ότι «το δάσος θα ξαναγίνει δάσος»5 , μια βόλτα στα καμένα των παλαιότερων πυρκαγιών θα σας πείσει για τη ουσία τους. Για να μη συζητήσουμε και την αναθεώρηση του άρθρου 24!
Μεγάλη μερίδα των πολιτών επίσης δεν ενδιαφέρεται για την προστασία των δασών. Οι εμπρηστές και καταπατητές, αλλά και όσοι παθητικά αναμένουν να ευνοηθούν από τις αλλαγές χρήσεων και την αύξηση της αξίας της γης τους ή, αργότερα, αγοράζουν βιλίτσες στο πρώην δάσος, οι εργολάβοι που τις χτίζουν, οι κάθε λογής υπάλληλοι που εγκρίνουν, αδειοδοτούν ή απλά κάνουν τα στραβά μάτια, οι έμποροι της καψάλας, οι λαθροθήρες που κυνηγούν στα καμένα, όλοι πολίτες είναι. Το ίδιο και εκείνοι που οδύρονται ή οργίζονται με το Κράτος για τα καμένα σπίτια τους μέσα σε δασικές εκτάσεις. Το ίδιο και οι εκλεγμένοι τοπικοί άρχοντες και οι πολιτευτές της βορειοανατολικής Αττικής που απέτρεψαν, προ δεκαπενταετίας, τη θέσπιση μιας εκτεταμένης ζώνης προστασίας στην περιοχή6.

Τα δύο πρώτα δεν αλλάζουν.

Η στάση των πολιτών μπορεί να μεταβληθεί, σε μικρό βαθμό και βραδέως κατά την προσωπική μου γνώμη, με την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση, ιδιαίτερα των νέων,ουσιαστικά όμως με την οριστικοποίηση των χωροταξικών διατάξεων για πραγματική προστασία των δασών και την ανελαστική εφαρμογή των νόμων που θα εξαλείψουν τα κίνητρα των παρανομούντων.

Αυτό λοιπόν που απαιτείται είναι να αλλάξει το Κράτος!

Ξέρουμε γιατί καίγονται τα δάση (κάποιες φορές μάλιστα ξέρουμε και ποιοι τα καίνε, τουλάχιστον σε επίπεδο τοπικών κοινωνιών). Γνωρίζουμε πως να τα προφυλάξουμε, πως να προλάβουμε και αντιμετωπίσουμε τις πυρκαγιές, πως να προστατεύσουμε τα καμένα – υπάρχουν αμέτρητες σχετικές μελέτες και προτάσεις από καταξιωμένους επιστήμονες, φορείς και ιδρύματα.

Αυτό που λείπει είναι η πολιτική βούληση. Η βούληση για συγκεκριμένες χωροταξικές ρυθμίσεις χωρίς «τρύπες» και «παράθυρα», για εφαρμογή των νόμων, για εξάλειψη των κάθε λογής συμφερόντων, για διάθεση κονδυλίων, για πραγματική προστασία του περιβάλλοντος.

Κι επειδή το Κράτος δεν έχει κανένα λόγο και δεν δείχνει καμία διάθεση να αλλάξει7, εναπόκειται στους ενεργούς πολίτες, στις οργανώσεις, σε όλους εμάς που κουραστήκαμε από την αδιαφορία και τις δικαιολογίες, να αντιδράσουμε, να πιέσουμε, να κατεβούμε στους δρόμους, να προσφύγουμε στα δικαστήρια, να διασφαλίσουμε τα αναφαίρετα δικαιώματά μας και τα δικαιώματα των παιδιών μας...

Κι όσο δεν το κάνουμε, όσο ανεχόμαστε να βλέπουμε το ίδιο «έργο» ξανά και ξανά, στο Μαραθώνα, στη Μαλακάσα, στην Πεντέλη, στην Κορινθία, στην Ηλία, στη Ρόδο, στη Χαλκιδική, σε όλη τη χώρα, έχουμε τις ίδιες ευθύνες με τους εμπρηστές και τους καταπατητές!

Και το μέλλον μας θα είναι γεμάτο στάχτες. Μαύρο σαν τις εικόνες της Επόμενης Μέρας.

Σημειώσεις:

Σχετικά στοιχεία δείχνουν ότι μεταξύ 1987 και 2007 έχουν χαθεί οριστικά περίπου 185.000 στρέμματα δάσους, ενώ αντίστοιχα οικοδομήθηκαν περίπου 191.000 επιπλέον στρέμματα, τα μισά από αυτά με επέκταση σε φυσικές εκτάσεις (δάση και θαμνώνες).
Οι αρμόδιοι(;) υπουργοί και λοιποί πολιτικοί χρησιμοποιούν συχνά πλέον επιχειρήματα του τύπου «..φταίνε τα πεύκα που είναι εύφλεκτα(!)...» ή «…τι γκρινιάζετε για μας, εδώ κάηκε όλη η Καλιφόρνια και η μισή Αυστραλία...» ή «... μην κοιτάτε τι κάηκε, κοιτάξτε τι σώσαμε..»...
Από το 1982 ως το 1998 αναδασώθηκε μόλις 1 για κάθε 11 καμένα στρέμματα στην Αττική και 1 στα 8 στην υπόλοιπη χώρα. Επίσης, ενώ το 1995 φυτεύτηκαν 33.204 στρέμματα δάσους, το 1996 ο αριθμός έπεσε στα 19.631 και το 2006 και 2007 στα 10.735 και 10.920 στρέμματα αντίστοιχα σε όλη την Ελλάδα. Κύριο αίτιο της μείωσης αυτής είναι το κόστος.
Δύο ενδεικτικά παραδείγματα μεταξύ πολλών: Η προσπάθεια της κυβέρνησης, πριν τις πυρκαγιές του 2007, να νομιμοποιήσει αυθαίρετα στα δάση με τροπολογία στο σχέδιο νόμου για τον, τότε νέο, τελωνειακό κώδικα, η οποία ουσιαστικά ανέστελλε τη διαδικασία επιβολής κυρώσεων στους καταπατητές δημόσιων δασικών εκτάσεων. Η νομοθετική ρύθμιση του ΥΠΕΧΩΔΕ το 2008, που εξαιρεί από το καθεστώς προστασίας της Πάρνηθας έκταση 500 στρεμμάτων στον αυχένα μεταξύ Πάρνηθας-Πεντέλης για τη δημιουργία τεχνολογικού πάρκου αμφισβητήσιμης σκοπιμότητας. Η πρώτη προσπάθεια εξαίρεσης είχε χαρακτηριστεί μη νόμιμη από το ΣτΕ το 2006 σε γνωμοδότηση για το αρχικό σχέδιο διατάγματος. Η περιοχή περιλαμβάνεται από το 1985, σύμφωνα το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας, στην προστατευόμενη περιοχή της Πάρνηθας, είχε μάλιστα κηρυχθεί τοπίο ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους με απόφαση του 1976, ενώ με διάταγμα του 1979 ολόκληρη η έκταση των 500 στρεμμάτων εντάσσεται στην Α’ ζώνη προστασίας.
Σύμφωνα με το νόμο, για να συμβεί αυτό θα πρέπει η καμένη έκταση να καλύπτεται από δασική βλάστηση σε ποσοστό άνω του 25%. Αυτό σημαίνει ότι πολλές περιοχές θα εξαιρεθούν της προστασίας, άρα και της αναδάσωσης. Εκτάσεις που κάηκαν για δεύτερη ή και για τρίτη φορά δεν έχουν τη δυνατότητα φυσικής αναγέννησης και χρειάζονται αναδάσωση. Από τα 212.000 στρέμματα που κάηκαν στην ευρύτερη περιοχή της Πεντέλης, τα 50.000-60.000 στρέμματα χρειάζεται να αναδασωθούν. Το κόστος για την αναδάσωση αυτών των περιοχών εκτιμάται ότι θα φτάσει τα 30-40 εκατομμύρια ευρώ σε μια πενταετία.
Η μελέτη για τη δημιουργία της Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου Βόρειας Αττικής ολοκληρώθηκε το 1992 από τις υπηρεσίες του Οργανισμού Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας, αλλά συνάντησε πολύ έντονες αντιδράσεις, με αποτέλεσμα να αναθεωρηθεί τρεις φορές και να μη θεσπιστεί ποτέ.
Κραυγαλέο παράδειγμα αδιαφορίας είναι το ότι, μέχρι τις εκλογές της 4/10, οι αρμόδιες υπηρεσίες δεν είχαν υποβάλει αίτηση ενεργοποίησης του Ταμείου Αλληλεγγύης της ΕΕ και δεν έκαναν καμία προσπάθεια εξασφάλισης πιστώσεων από τα Διαρθρωτικά Ταμεία για την ανόρθωση και αποκατάσταση των περιοχών που πλήγηκαν από τις πυρκαγιές του Αυγούστου. Το Ταμείο Αλληλεγγύης –που μπορεί να παρέχει μέχρι και ένα δις ευρώ ετησίως εφόσον πληρούνται οι όροι χορήγησης χρηματοδοτικής βοήθειας– κινητοποιείται μόνο ύστερα από αίτηση των εθνικών αρχών του κράτους μέλους που έχει πληγεί. Οι αιτήσεις πρέπει να υποβληθούν στην Επιτροπή εντός 10 εβδομάδων (άφθονος χρόνος) από την ημερομηνία κατά την οποία συνέβη η πρώτη καταστροφή, άρα η σχετική προθεσμία λήγει στο τέλος Οκτωβρίου.