Αναζητείται ο φραγκολίνος της Ελλάδας - Ο φτερωτός δρομέας
Ο φραγκολίνος (Francolinus francolinus) είναι είδος πτηνού που ανήκει στην τάξη των ορνιθομόρφων.
Το είδος υπήρχε μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα και στην Ελλάδα. Στο πλαίσιο επιστημονικής έρευνας για το είδος παρακαλείσθε να αναφέρετε βαλσαμωμένα άτομα που ίσως να έχουν διατηρηθεί από τους πληθυσμούς που υπήρχαν στην Κρήτη, Σάμο, Μυτηλήνη και Ρόδο.
Σχετικά με το φραγκολίνο από το Κόκκινο Βιβλίο
Το είδος ήταν γνωστό στην αρχαία Ελλάδα (Pollard 1977), αλλά έκτοτε ελάχιστοι ταξιδιώτες-φυσιοδίφες το κατέγραψαν στην χώρα μας, μεταξύ του 16ου και του 19ου αι. Πιο αξιόλογα από τα κείμενα αυτά θεωρούνται οι καταγραφές του είδους στη Σάμο (Tournefort 1717) και στην Κρήτη (Belon 1555), ενώ ο Bree (1859) αναφέρει ότι το είδος ήταν «κοινό» στη Σάμο, στη Λέσβο και στη Ρόδο. Στο βιβλίο του Tournefort, μάλιστα (Τόμος Ι, σ. 311), υπάρχει και χαλκογραφία ενός ενήλικου αρσενικού ατόμου, με λεζάντα ότι πρόκειται για «είδος πουλιού που συχνάζει στα έλη», ενώ σε υποσημείωση (Τόμος ΙΙ, σ. 111) μας λέει ότι το πουλί αυτό ονομάζεται «ταγηνάρι», ονομασία που προφανώς προέρχεται από τη λέξη «άτταγας», την αρχαιοελληνική δηλ. ονομασία του συγκεκριμένου είδους (Handrinos & Akriotis 1997). Το 1902, ο Ούγγρος Frivaldzsky αναφέρει φραγκολίνους στην Κρήτη μεταξύ 1843 και 1845, χωρίς όμως να δίνει περισσότερα στοιχεία. Εάν αυτές οι πληροφορίες είναι σωστές, τότε το είδος έχει εκλείψει από την Ελλάδα εδώ και 160 χρόνια, οι τελευταίοι δε πληθυσμοί του πιθανόν να ζούσαν στην Κρήτη και στη Σάμο μέχρι τα μέσα του 19ου αι. (Χανδρινός 1992, Handrinos & Akriotis 1997).
-
Φραγκολίνος, Black Francolin (Francolinus francolinus).
Λόγω ανεπάρκειας επιστημονικών δεδομένων δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα την ακριβή κατανομή του φραγκολίνου στην Ελλάδα. Το είδος ήταν γνωστό στην αρχαία Ελλάδα (Pollard 1977), αλλά έκτοτε ελάχιστοι ταξιδιώτες-φυσιοδίφες το κατέγραψαν στην χώρα μας, μεταξύ του 16ου και του 19ου αι.
Κατηγορία:
Πιο αξιόλογα από τα κείμενα αυτά θεωρούνται οι καταγραφές του είδους στη Σάμο (Tournefort 1717) και στην Κρήτη (Belon 1555), ενώ ο Bree (1859)
αναφέρει ότι το είδος ήταν "κοινό" στη Σάμο, στη Λέσβο και στη Ρόδο. Στο βιβλίο του Tournefort, μάλιστα (Τόμος Ι, σ. 311), υπάρχει και χαλκογραφία ενός ενήλικου αρσενικού ατόμου, με λεζάντα ότι πρόκειται για "είδος πουλιού που συχνάζει στα
έλη", ενώ σε υποσημείωση (Τόμος ΙΙ, σ. 111) μας λέει ότι το πουλί αυτό ονομάζεται "ταγηνάρι", ονομασία που προφανώς προέρχεται από τη λέξη "άτταγας", την αρχαιοελληνική δηλ. ονομασία του συγκεκριμένου είδους (Handrinos & Akriotis 1997).
Οικολογία: Είδος με κατακερματισμένη κατανομή, από την Κύπρο και το Ισραήλ μέχρι την Ινδία. Ζει συνήθως σε χαμηλά υψόμετρα, αλλά στο Νεπάλ φτάνει μέχρι το υψόμετρο των 2.000-2.500 μ. Συχνάζει σε περιοχές με πυκνή βλάστηση, ιδιαίτερα
όταν αυτές γειτνιάζουν με ξέφωτα, κοιλάδες, μικρά ποτάμια κ.ά. Στην Κύπρο απαντάται σε περιοχές με μακκία βλάστηση κοντά σε ξεροπόταμους αλλά και σε καλλιέργειες. Σύμφωνα με τον Tournefort (1717), το είδος σύχναζε στις ελώδεις εκτάσεις της Χώρας Σάμου.
Η φραγκολίνα, (Francolinus francolinus) είναι ένα από τα πλέον περιζήτητα θηρεύσιμα είδη της Κυπριακής πτηνοπανίδας. Αν και το είδος συναντάτε σε αρκετές χώρες, τόσο στην ήπειρο της Αφρικής όσο και στην Ασία και Ευρώπη, αξίζει να τονιστεί ότι οι μόνοι άγριοι πληθυσμοί στην Ευρώπη βρίσκονται στην Κύπρο. Ανήκει στην οικογένεια των Φασιανιδών. Η αναγνώριση του αρσενικού από το θηλυκό πουλί είναι πολύ εύκολη μια και το είδος εμφανίζει φυλετικό διμορφισμό. Τα αρσενικά άτομα έχουν μεγαλύτερες διαστάσεις από τα θηλυκά. Τα αρσενικά ανώριμα μετά την ηλικία των 5-7 μηνών ξεπερνούν σε μέγεθος και βάρος τα θηλυκά ώριμα. Το είδος το συναντάμε από το επίπεδο της θάλασσας έως το υψόμετρο των 750 μέτρων, σε παραποτάμιες κοιλάδες, αρδευόμενες εκτάσεις και σε γεωργικές καλλιέργειες.
Το ζευγάρωμα αρχίζει τον Ιανουάριος. Γεννά 6 με 12 αυγά στα μέσα του Μαρτίου, τα οποία τα επωάζει το θηλυκό για 18-20 μέρες. Στη ανατροφή των νεοσσών συμβάλουν όμως και οι δύο γονείς. Αν η φωλιά καταστραφεί ή η χρονιά είναι εξαιρετικά βοηθητική, από θέμα εξεύρεσης τροφής και νερού, τότε το θηλυκό γεννά για δεύτερη φορά ακόμα και μέχρι τες αρχές του Σεπτεμβρίου. Αυτό εξηγεί τις συναντήσεις νεοσσών μέχρι και τον Οκτώβρη. Κατά την περίοδο του ζευγαρώματος το αρσενικό επιλέγει ένα ψηλό σημείο όπου ανεβαίνει για να κελαηδήσει ή καλύτερα για να οριοθετήσει την περιοχή του, την οποία υπερασπίζεται για να μπορέσει πρώτα να ζευγαρώσει με ένα θηλυκό και έπειτα για να αναθρέψει τους νεοσσούς του.
Αρκετούς εχθρούς έχει να αντιμετωπίσει η φραγκολίνα. Πολύ περισσότερους από όλα τα θηρεύσιμα είδη, μια και το είδος πολύ σπάνια συναντάται, ακόμα και στους πρόποδες του δάσους. Δυστυχώς λόγω του ότι το είδος δεν προτιμά τις δασώδης περιοχές, αντιμετωπίζει τεράστιο κίνδυνο από την εντατική και ανεξέλικτη χρήση των φυτοφαρμάκων, την καταστροφή των φωλιών από τα γεωργικά μηχανήματα και την ανεξέλικτη τουριστική και οικιστική ανάπτυξη. Λαθροθήρες, γάτες, κορακοειδή, αρουραίοι και Αλεπού, είναι μερικοί ακόμη από τους σημαντικούς εχθρούς που έχει να αντιμετωπίσει το είδος.
Η φραγολίνα τρέφεται τόσο με φυτική τροφή όσο και με ζωική. Στα νεαρά άτομα του είδους, από έρευνες έγινα, διαφαίνεται μια σαφώς μεγαλύτερη προτίμηση στην ζωική τροφή (έντομα), μια και οι ανάγκες των νεαρών ατόμων σε ζωική πρωτεΐνη, για αύξηση σε βάρος είναι αυξημένες. Το είδος δεν είναι κοινωνικό, μετά την περίοδο της αναπαραγωγής και όταν τα νεαρά άτομα ανεξαρτητοποιηθούν, τις περισσότερες περιπτώσεις τα πουλιά κινούνται μόνα τους και σπάνια σε ομάδες ή ζευγάρια.
Η επαρχία της Πάφου και η χερσόνησος της Καρπασίας αποτελούσα μέχρι πρόσφατα τις περιοχές όπου μπορούσαμε να συναντήσουμε την φραγκολίνα. Σήμερα, με την συμβολή του Ταμείου Θήρας, συναντάμε το είδος σε όλες τις ελεύθερες επαρχίες του νησιού σε συγκεκριμένες περιοχές.
Η κρυπτική συμπεριφορά και η καχυποψία της φραγκολίνας είναι οι λόγοι που δεν επιτρέπουν την εύκολη παρατήρηση της στο περιβάλλον. Είναι καλή δρομέας, με γρήγορο και συνάμα ήσυχο βάδισμα. Όταν νιώσει ότι κινδυνεύει προτιμά να ξεφύγει καλυπτόμενη από την βλάστηση και επιλέγει να πετάξει μόνο στην περίπτωση που δεν θα υπάρχει άλλη διέξοδος διαφυγής. Το πέταγμα της είναι δυνατό, θορυβώδες και γρήγορο. Ανάλογα με την περίπτωση και τις ευκαιρίες διαφυγής της, εκτοξεύεται προς οποιαδήποτε κατεύθυνση, ακόμα και κάθετα προς τα πάνω μερικές φορές και μετά επιλέγει την πορεία που θα ακολουθήσει. Τις πιο πολλές φορές πετάει χαμηλά και κατευθύνεται στην πιο κοντινή έκταση με βλάστηση για να κρυφτεί και πάλι.
Από δικές μας παρατηρήσεις διαπιστώθηκε ότι για να ξεγελάσει τον κυνηγό και το κυνηγόσκυλο, κινείται προς αντίθετη κατεύθυνση ώστε να βρεθεί πίσω από αυτούς ή απομακρύνεται γρήγορα και όταν φτάσει σε μια απόσταση ασφαλείας 70-100 m. πετάει ακόμα πιο μακριά. Πολλές φορές κρύβεται σε πολύ πυκνή βλάστηση ή σε θάμνους με αγκάθια (βάτα) ώστε να μην μπορεί να την προσεγγίσει ο σκύλος και περιμένει μέχρι να φύγει ο κίνδυνος. Πετάει μόνο όταν κινδυνεύει άμεσα.
Το μονότονο κελάηδημα της φραγκολίνας έχει προκαλέσει την φαντασία του λαού ο οποίος συσχέτισε το πουλί με μια τραγική ιστορία αναφερόμενη σε μία νεαρή κοπέλα της οποίας η πεθερά είχε κάνει τη ζωή κόλαση.
Σύμφωνα λοιπόν με το μύθο η κοπέλα αυτή ήταν αναγκασμένη να δουλεύει από νωρίς την αυγή μέχρι αργά το βράδυ , να κάνει όλες τις δουλειές και αγγαρείες του σπιτιού και να μην έχει ακούσει ποτέ μια καλή κουβέντα. Μια μέρα ενώ αυτή έφτιαχνε ψωμί στο φούρνο, η πεθερά μετρούσε τα καρβέλια, οπόταν και προέκυψε μια διαφωνία για τον αριθμό των καρβελιών. Η νεαρή κοπέλα έλεγε ότι τα καρβέλια ήταν είκοσι τέσσερα ενώ η πεθερά της επέμενε ότι ήταν είκοσι τρία. Χωρίς να μπορεί να δεχτεί το γεγονός ότι η νύφη της είχε δίκαιο, η πεθερά εξοργίστηκε, άρπαξε την νεαρή και την έριξε μέσα στο φούρνο για να την κάψει. Ο Θεός βλέποντας το σκηνικό, λυπήθηκε την κοπέλα, έδειξε οίκτο και την μεταμόρφωσε σε φραγκολίνα. Από τότε η φραγκολίνα ακούγεται να κελαηδά στενάχωρη και να επαναλαμβάνει την εξής φράση: «Κοστέσσερα πεθερά, κοστέσσεραπεθερά!
Βιβλιογραφία
Στοιχειά για την συγγραφή αυτού του άρθρου, έχουν παρθεί από την διατριβή, που εκπονήθηκε τα έτη 2003-2005 στο Εργαστήριο της Διαχείρισης Άγριας Πανίδας, της Σχολής Δασολογίας και Διαχείρισης φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τόσο εμένα που γραφώ αυτό το άρθρο, όσο και του επιστήθιου φίλου και συναδέλφου Δασολόγου, Κωνσταντίνου Λοΐζου.
Το βασικό άρθρο είναι του ου Θεόδωρου Χριστάκη, Δασολόγου Περιβαλλοντολόγου, επίσης χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες και από το Κυνήγι στην Ελλάδα και όχι μόνο , Πανίδα (www.panida.gr)
Η Φραγκολίνα, το πανέμορφο αυτό πουλί, είναι ένα από τα λίγα ενδημικά θηράματα της Κύπρου, όπως αυτά καθορίζονται από τη σχετική νομοθεσία. Η Φραγκολίνα βρίσκεται στην Κύπρο από αρχαιοτάτων χρόνων, όπως βέβαια και στις γειτονικές μας χώρες. Κάποτε, ο φτερωτός αυτός θησαυρός της πατρίδας μας συναντάτο παντού και μάλιστα σε μεγάλους σχετικά αριθμούς. Ωστόσο, πριν από μισό περίπου αιώνα η Φραγκολίνα έφτασε στα πρόθυρα αφανισμού, παρά το γεγονός ότι πρόκειται για ένα σκληροτράχηλο πουλί που ξέρει να καλύπτεται και να προστατεύει τον εαυτό του και προπαντός τα μικρά του, πολύ αποτελεσματικά. Μόνο δύο μικρές σχετικά περιοχές της Κύπρου κατάφεραν να διατηρήρουν το θήραμα αυτό, ήτοι η χερσόνησος της Καρπασίας και μερικές περιοχές της επαρχίας Πάφου, όπως π.χ. το διαμέρισμα Πόλεως Χρυσοχούς..
Ως αποτέλεσμα των αυστηρών μέτρων που λήφθηκαν από τις αρμόδιες αρχές της Δημοκρατίας και τις προσπάθειες της Υπηρεσίας Θήρας και αργότερα του Ταμείου Θήρας, η Φραγκολίνα όχι μόνο δεν εξαφανίστηκε αλλά «ξάπλωσε» σε πολλές περιοχές της Κύπρου και οι αριθμοί της αυξήθηκαν σημαντικά. Σήμερα συναντάμε τη Φραγκολίνα στις ελεύθερες περιοχές της Αμμοχώστου, στις παράκτιες περιοχές της Επαρχίας Λάρνακας από το αεροδρόμιο μέχρι και πέραν του Αγ. Θεοδώρου, καθώς και στην περιοχή Κούρβελλου των Λευκάρων. Στην Επαρχία Λεμεσού η Φραγκολίνα απαντάται από το Ζακάκι μέχρι το Πισσούρι με κύριο κέντρο εκτροφής το Ακρωτήρι και Παραμάλι. Στην Επαρχία Πάφου απαντάται κυρίως στις βόρειες περιοχές, απ' όπου φαίνεται να εξαπλώνεται προς διάφορες κατευθύνσεις και τέλος, στην Επαρχία Λευκωσίας φραγκολίνες υπάρχουν από την περιοχή Ανθούπολης μέχρι και τον Αστρομερίτη, τόσο στη νεκρή ζώνη όσο και στις παρακείμενες περιοχές, όπως και στις περιοχές Ποταμιάς, Ιδαλίου, Κοτσιάτη, Τσερίου, Αγ. Ιωάννη, Παλιομετόχου και Μενοίκου..
Η εξάπλωση της Φραγκολίνας σε πολλές σχετικά περιοχές της Κύπρου αποτελεί πραγματικά ένα θαύμα. Οι κυνηγοί μας έχουν πλέον την ευκαιρία να κυνηγήσουν το συγκεκριμένο πουλί χωρίς να χρειαστεί να επισκεφτούν την Πάφο. Όπως έχω διαπιστώσει, αλλά και από πληροφορίες που έχω από συναδέλφους κυνηγούς, σε μερικές περιοχές όπως είναι τα Λεύκαρα, η Ποταμιά-Δάλι, το Παλιομέτοχο και το Ακάκι- Περιστερώνα η κάρπωση ήταν σχετικά πολύ καλή. Στα Λεύκαρα, όπου τυχαίνει να κυνηγώ, κτυπήθηκαν τουλάχιστον 25-30 Φραγκολίνες..
Είναι γνωστό ότι η παρουσία της Φραγκολίνας σε αρκετές περιοχές και ιδιαίτερα των Λευκάρων και του Αγ. Θεοδώρου Λάρνακας οφείλεται στις απελευθερώσεις μερικών ζευγαρών από το Ταμείο Θήρας πριν από 10-15 χρόνια σε απαγορευμένες περιοχές. Κρίνοντας με βάση τα αποτελέσματα, πιστεύω ότι το πείραμα του Ταμείου Θήρας έχει πετύχει, αν όχι απόλυτα, σε μεγάλο βαθμό. Θα ήθελα με την ευκαιρία αυτή να εκφράσω τα θερμά μου συγχαρητήρια προς το Ταμείο Θήρας και στους Λειτουργούς του που είχαν την έμπνευση να προβούν σε ένα τέτοιο εγχείρημα. Εφόσον το πείραμα έχει, κατά τη γνώμη μου, στεφθεί με επιτυχία νομίζω πως το Ταμείο Θήρας θα πρέπει καθηκόντως να προχωρήσει αμέσως στον εμπλουτισμό πρόσθετων περιοχών με την απελευθέρωση Φραγκολίνων. Περιοχές όπως οι κοιλάδες του Κουτραφά, της Σολέας και της Μαραθάσας, της Κλήρου- Καλού Χωριού της Επαρχίας Λευκωσίας, της Ορεινής Λάρνακας και της κοιλάδας Ζυγίου - Μαρωνίου - Καλαβασού, καθώς και πολλές περιοχές των Επαρχιών Λεμεσού και Πάφου, ενδεχομένως να προσφέρονται για την ανάπτυξη του θηράματος αυτού. Η ΚΟΚ ΔΑΖ θα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να θέσει το θέμα αυτό προς συζήτηση και να συνεργαστεί με το Ταμείο Θήρας για τον εμπλουτισμό όσο πιο πολλών περιοχών μπορεί με το θήραμα της Φραγκολίνας. Με τη συνεχή μείωση του αριθμού άλλων ενδημικών θηραμάτων και κυρίως του λαγού, η Φραγκολίνα, πιστεύω, θα μπορούσε να αναπτυχθεί παντού στην Κύπρο και ποιος ξέρει, ίσως, κάποτε να καταστεί ένα από τα κυριότερα, αν όχι το κυριότερο θήραμα, για τους κυνηγούς μας.
Το κυνήγι της Φραγκολίνας είναι ίσως το πιο συναρπαστικό για τους λάτρεις του φτερωτού θηράματος. Χρειάζονται κατ' αρχήν πρώτης τάξεως σκυλιά για να «ξεκολλήσουν» μια Φραγκολίνα από το έδαφος. Από τη στιιγμή που θα την εντοπίσει ένα σκυλί και θα τη φερμάρει, αυτή με τη σειρά της θα το βασανίσει και θα το κουράσει πριν αποφασίσει να πετάξει. Αν η Φραγκολίνα δεν «κολλήσει» στο έδαφος, τότε μπορεί να διανύσει μεγάλες αποστάσεις κάνοντας συνεχώς ελιγμούς, ώστε να συγχύζει τα σκυλιά που την κυνηγούν. Κατά την περσινή περίοδο του ενδημικού θηράματος ακολούθησα μια Φραγκολίνα για 500-600 μέτρα στην περιοχή Λευκάρων για 45 περίπου λεπτά. Με τρέλανε κι εμένα και τη σκύλα και τελικά πέταξε προτού την πλησιάσω, από απόσταση 60-70 μέτρων, χωρίς να μου δώσει την ευκαιρία να την πυροβολήσω. Αυτό που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση ήταν οι ελιγμοί (πίσω-εμπρός και κυκλικοί) που δυσκόλευαν κι εμένα και τη σκύλα μου. Κατά διαστήματα, η εν λόγω «κυρία» φαίνεται ότι πετούσε σε μικρές αποστάσεις γιατί χάναμε τα ίχνη της, τα οποία και ξαναβρίσκαμε λίγο πιο πέρα. Προσωπικά, είμαι της γνώμης ότι το κυνήγι της Φραγκολίνας είναι όχι μόνο πιο συναρπαστικό αλλά και πιο δύσκολο από το κυνήγι της Πέρδικας, παρόλο που οι εμπειρίες μου είναι σχετικά περιορισμένες.
Ας ευχηθούμε ότι το Ταμείο Θήρας, σε συνεργασία με την ΚΟΚ ΔΑΖ, θα προσφέρουν στο μέλλον την ευκαιρία σε περισσότερους συναδέλφους να κυνηγήσουν Φραγκολίνες.