Βραυρώνα Αττικής, ένα παγωμένο πρωινό του Δεκέμβρη. Την ησυχία του μικρού βάλτου δίπλα στη θάλασσα διαταράσσει μια ομοβροντία από τουφεκιές και μετά δυνατά χτυπήματα από φτερά στα νερά , μερικές σκιές στο μισοσκόταδο, το χαρακτηριστικό σφύριγμα του αέρα που κάνουν τα μπουλούκια όταν αναπτύξουν ταχύτητα και μετά η σιγή. Ξέρεις ότι το κυνήγι μόλις τελείωσε, σχεδόν πριν καν αρχίσει. Όσο και να ψάξεις στα λασπόνερα, το πολύ πολύ να ανακαλύψεις μια νερόκοτα ή καμιά μπάλιζα λουφαγμένη, που δεν καταδέχθηκε ούτε καν να ανησυχήσει με όλο αυτό το σαματά. Οι αγριόπαπιες έφυγαν για άγνωστο προορισμό, χάθηκαν κάπου στο βάθος του Σαρωνικού και ο μικρός βάλτος θα παραμείνει πάλι ήσυχος, σχεδόν έρημος από άγρια ζωή, με τους κυνηγούς να πηγαινοέρχονται με μια αίσθηση και μια ψυχολογία που προσομοιάζει περισσότερο σε τζογαδόρους, ελπίζοντας ότι αυτή τη φορά μπορεί να είναι εκείνοι οι τυχεροί που θα προλάβουν να τουφεκίσουν τα πουλιά που ήρθαν κάποια στιγμή μέσα στην νύχτα.
Και αυτό το σκηνικό επαναλαμβάνεται στις άκρες των νερόλακκων της Καρύστου, στις εκβολές δεκάδων ποταμών στα νησιά του αιγαίου, στην Εύβοια και σε πάρα πολλές άλλες περιοχές της χώρας.
Σχεδόν κανείς δεν φαίνεται να σκέφτεται ότι οι παραπάνω αγριόπαπιες μπορεί να είχαν κάνει εκατοντάδες χιλιόμετρα πάνω από το αφιλόξενο πέλαγος και από πολύβουες από ανθρώπους ακτές ή μπορεί σε κάποιο άλλο υγρότοπο της χώρας - ή μάλλον καλύτερα σε κάποιο άλλο νερόλακκο ή σε ότι άλλο έχει απομείνει από τα μπαζώματα και τις αποξηράνσεις- να τους είχαν επιφυλάξει την ίδια υποδοχή κάποιοι άλλοι κυνηγοί με αποτέλεσμα να έχουν μέρες να τραφούν και να ωθούνται στην πείνα και την εξουθένωση με απρόβλεπτες συνέπειες.
Ακόμη λιγότεροι θα νοιαστούν για τα τουρλιά που έφυγαν και αυτά τρομαγμένα ή για τους ερωδιούς που αφού έκαναν μερικούς γύρους πάνω από τα νερά ψηλώνοντας τράβηξαν κατά το βορρά, εγκαταλείποντας και αυτά με τη σειρά τους έναν τόπο που, κάτω από άλλες συνθήκες, θα μπορούσε να φιλοξενήσει σίγουρα μεγάλη ποικιλία, αν όχι αριθμούς, ειδών.
Σίγουρα όλοι, όμως, θα νοιαστούν εάν κάποια μέρα λόγω ακριβώς του παραπάνω φαινομένου απαγορευθεί παντελώς το κυνήγι σε πάρα πολλούς μικρούς και σε αρκετούς μεγαλύτερους υγρότοπους της χώρας.
Μόνο που τότε θα είναι αργά και δεν θα υπάρχει, όπως τώρα, ο απαραίτητος χρόνος για τη λήψη των κατάλληλων μέτρων που και το κυνήγι θα επιτρέπουν και τη χρησιμοποίηση αυτών των τόπων από κάθε λογής ιπτάμενους επισκέπτες. Το παραπάνω φαινόμενο που περιγράψαμε δεν είναι νέο ούτε κάτι καινούργιο.
Το ονομάζουν όχληση ή διατάραξη των ειδών λόγω θήρας (hunting distutbance), το γνωρίζουν πολύ καλά και με αυτό ασχολούνται τόσο πολλοί επιστήμονες που μελετούν την άγρια ζωή όσο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία με τις υπηρεσίες της έχει ήδη προβλέψει ένα γενικό θεσμικό πλαίσιο αντιμετώπισης του, μέσα από τις Οδηγίες 79/409/ΕΟΚ για την προστασία των πουλιών και την 92/43/ΕΟΚ για την προστασία των οικοτόπων ευρύτερα γνωστή ως ΝΑΤΙΙΚΑ 2000. Ανεξάρτητα της όποιας κριτικής μπορεί να γίνει στο παραπάνω θεσμικό πλαίσιο είναι γεγονός ότι το πρόβλημα υπάρχει και μόνο σε αυστηρότερες ρυθμίσεις για το κυνήγι μπορεί να οδηγήσει δεδομένου ότι η προστασία των αποδημητικών ειδών σπάνια είναι αποτελεσματική.
Το φαινόμενο της όχλησης λόγω της θήρας περιγράφεται σε πλήθος μελετών αν και έχει μελετηθεί μόνο ως προς ορισμένα θηρεΰσιμα είδη κυρίως και ιδίως τα υδρόβια πτηνά αφού αυτά είναι που υποφέρουν πρωτίστως από τον περιορισμό ή την οριστική απώλεια των βιοτόπων τους. Αν και όλοι συμφωνούν ως προς τις πρώτες παράγωγες αντιδράσεις που μπορεί η όχληση να προκαλέσει στα διάφορα είδη πουλιών, συχνά οι επιστήμονες διατυπώνουν αντικρουόμενες απόψεις ως προς τα αποτελέσματα που μπορεί αυτό να έχει στους πληθυσμούς τους. Αυτό φαίνεται να είναι και το κρίσιμο σημείο γιατί το γεγονός ότι μερικά πουλιά φτερούγισαν από ένα σημείο του βάλτου και πήγαν σε κάποιο άλλο μόλις άκουσαν τους πυροβολισμούς μπορεί να μην σημαίνει απολύτως τίποτα για το μέγεθος του πληθυσμού τους, εάν βέβαια μπορούν να τραφούν και να ξεκουραστούν με ασφάλεια στη νέα θέση που επέλεξαν να μετακινηθούν. Ας δούμε όμως μερικά σημαντικά συστατικά μέρη αυτού του θέματος, το οποίο φαίνεται να υφίσταται ως πρόβλημα για την άγρια ζωή μόνον κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις.
Τι εννοούμε λέγοντας όχληση λόγω θήρας
Είναι γνωστό ότι το ωφέλιμο βεληνεκές των κυνηγετικών όπλων δεν ξεπερνά τα 30-40 μέτρα, γεγονός που αναγκάζει τους κυνηγούς είτε να πάρουν θέσεις από τις οποίες διέρχονται συνήθως τα πουλιά, σύμφωνα με τις ημερήσιες συνήθειες τους, είτε να προσπαθήσουν να πλησιάσουν τα υδρόβια πουλιά τα οποία συνηθίζουν να κινούνται και να διαβιούν σε σμήνη. Το αποτέλεσμα αυτής της πάγιας πρακτικής είναι οι κυνηγοί να στέκονται σε μέρη από τα οποία διέρχονται απαρέγκλιτα τα διάφορα κοπάδια αγριόπαπιων, συνήθως για να μεταβούν στους τόπους στους οποίους τρέφονται, ή άλλοτε να κινούνται συνεχώς προσπαθώντας να έχουν μια κυνηγετική ευκαιρία να τουφεκίσουν τα πουλιά μέσα από μικρές βάρκες και κανό.
Τόσο η έντονη κινητικότητα όσο και τελικά το αποτέλεσμα, ο πυροβολισμός , επηρεάζει όλο το σμήνος και τις ημερήσιες δραστηριότητες του καθώς και όλη την περιοχή αφού αναγκάζει τα πουλιά να αλλάξουν πορεία, να αποφύγουν συγκεκριμένες τοποθεσίες και να αναζητήσουν ένα ήρεμο μέρος με κάθε τρόπο. Άλλωστε είναι γεγονός ότι οι υγρότοποι που χρησιμοποιούνται περισσότερο από τα υδρόβια πτηνά τείνουν να θηρεύονται και από περισσότερους κυνηγούς και υποφέρουν τη μεγαλύτερη κυνηγετική πίεση. Έτσι είναι σχεδόν βέβαιο ότι η όχληση λόγω της θήρας είναι πολύ μεγάλη κατά τους φθινοπωρινούς και χειμερινούς μήνες.
Αυτό το τελευταίο συμπέρασμα αναφέρουν στη μελέτη τους για το εν λόγω θέμα οι 1. Μadsen και A.D.Fox, διακεκριμένοι επιστήμονες του Ινστιτούτου Περιβαλλοντικών Ερευνών του Κάλο, οι οποίοι στέκονται στις έμμεσες επιδράσεις από την όχληση λόγω της θήρας. Η όχληση, όπως αναφέρουν, μπορεί να προκαλέσει την προσωρινή διακοπή των ημερήσιων συνηθισμένων δραστηριοτήτων των υδρόβιων πτηνών και να αυξήσει τις αποστάσεις διαφυγής τους. Μπορεί επίσης να μετακινήσει τα πουλιά από τις αγαπημένες τους θέσεις, που βρίσκουν άφθονη τροφή και ικανοποιητική κάλυψη, σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο και να αυξήσει την εγκατάλειψη κάποιου υγρότοπου και την επιστροφή των πουλιών σε κάποιο άλλο. Αυτά ακούγονται λίγο θεωρητικά αλλά λίγο πολλοί σχεδόν όλοι οι κυνηγοί έχουμε βρεθεί στις άκρες μιας λίμνης, περιμένοντας κάποια από τα πουλιά που τουφεκανε άμετρα οι κατά τα άλλα αγαπητοί συνάδελφοι, τριγυρνώντας με τα κανό ως ...πρωταθλητές κωπηλατικών αγώνων, μέχρι που τα βλέπουμε όλοι θλιμμένοι να υψώνονται και σε σχηματισμό να αναχωρούν για άλλα πιο ήσυχα μέρη.
Οι αρνητικές επιδράσεις της όχλησης
Τα υδρόβια πτηνά αντιδρούν στη διατάραξη που προκαλεί ο πυροβολισμός κατά το κυνήγι με το σταμάτημα της βοσκής και τη μεταφορά της προσοχής τους στην πηγή της όχλησης ή άλλοτε αντιδρούν με το να μετακινηθούν σε άλλο κομμάτι του υγρότοπου ή κατάλληλη γειτονική περιοχή. Μια αλλαγή στην κατανομή τους μπορεί να έχει μια σειρά από συνέπειες, όπως αυτές καταγράφονται στη σχετική βιβλιογραφία. Τα πτηνά μπορεί να υποφέρουν ακριβώς επειδή περιορίζεται η δυνατότητα που έχουν να λαμβάνουν τροφή, αφού οι θέσεις που έχουν το κατάλληλο βάθος νερού και τα απαραίτητα φυτά ή μαλάκια με τα οποία τρέφονται είναι σε ορισμένες περιοχές και όχι παντού. Η μετακίνηση επομένως ενός σμήνους από αγριόπαπιες από το ένα σημείο του βάλτου που υπάρχει τροφή και κάλυψη σε κάποιο άλλο που δεν υπάρχει τίποτα από τα δύο μπορεί να έχει πολύ αρνητικές συνέπειες. Επίσης, τα πουλιά κάνοντας αυτήν την μετακίνηση αναγκαστικά καταναλώνουν περισσότερη ενέργεια, ενέργεια που μπορεί να τους είναι εξαιρετικά πολύτιμη όταν είναι ταλαιπωρημένα για διάφορους λόγους.
Αυτό το γεγονός αποκτά ιδιαίτερη σημασία εάν το δει κανείς στα πλαίσια της αποδημίας, κατά μήκος δηλαδή του μεταναστευτικού διαδρόμου που κινούνται τα αποδημητικά πουλιά.. Όπως αναφέρεται στην προαναφερθείσα μελέτη των Madsen και A.D. Fοχ , τα πουλιά από τα βορειότερα μέρη της περιοχής κατανομής τους μετακινούνται όταν η διαθέσιμη τροφή που τους παρέχει ο τόπος που γεννήθηκαν αρχίζει να τελειώνει ή σταδιακά να πεθαίνει λόγω της έλευσης του χειμώνα. Τότε αρχίζουν να μετακινούνται νοτιότερα προς τους τόπους που θα διαχειμάσουν. Σε αυτό το ταξίδι τους χρησιμοποιούν διάφορες περιοχές ως τόπους ανάπαυσης ή στάσης τους λεγόμενους staring areas, όπου εκεί συνήθως - σε κανονικές συνθήκες φροντίζουν να χρησιμοποιούν σχεδόν πλήρως την τροφή που τους παρέχει αυτός το τόπος πριν αναχωρήσουν.
Έχει σημασία ότι ο χρόνος που μένουν στους τόπους διαχείμασης τα πουλιά σε κανονικές συνθήκες είναι σχετικά μικρός πριν ξεκινήσουν το ταξίδι επιστροφής τους στους τόπους φωλεοποίησης. Αυτό το γεγονός όμως ανατρέπεται στις περιπτώσεις που η όχληση λιγοστεύει τους διαθέσιμους τόπους λήψης τροφής σε κάποιο από τους τόπους ανάπαυσης, οπότε τα πουλιά φεύγουν , αναχωρούν δηλαδή ενωρίτερα από αυτές τις περιοχές πιεζόμενα προς τα κάτω στη γραμμή αποδημίας τους. Ως αποτέλεσμα συμβαίνει να συγκεντρώνονται περισσότερα σμήνη με εκατοντάδες άτομα και για περισσότερο χρόνο στους τόπους διαχείμασης αυξάνοντας έτσι τον ανταγωνισμό μεταξύ τους και το ρίσκο θνησιμότητας από την αποδημία, αφού αυξάνεται παράλληλα ο κίνδυνος εμφάνισης ασθενειών. Επίσης, μπορεί να μετακινηθούν σε περιοχές που μπορούν να προκαλέσουν ζημιές στις καλλιέργειες.. Εκτός των παραπάνω, που ομολογουμένως δεν είναι και λίγα, η διατάραξη μπορεί να αυξήσει την "ανησυχία" στα πτηνά, τα οποία μπορεί να είναι έτσι πιο ευαίσθητα σε άλλες ανθρωπογενείς διαταράξεις. Τα παραπάνω, όμως, συμβαίνουν πάντοτε και σε όλες τις περιπτώσεις; Ασφαλώς όχι όπως θα δούμε παρακάτω, ας συνεχίσουμε όμως με μια σειρά αρνητικές επιδράσεις που συνήθως συνοδεύουν τις αναφορές στην όχληση λόγω θήρας.
Μία από αυτές που έχουν καταγραφεί αφορά την κυνηγετική τσάντα και ίσως είναι και η μόνη αρνητική επίδραση που υφίσταται πάντοτε όταν μιλάμε για συνθήκες όχλησης σε κάποιο υγρότοπο. Πρόκειται για τη συνήθη πρακτική των πουλιών να συγκεντρώνονται σε περιοχές μη προσβάσιμες στους κυνηγούς, όπως είναι η ανοιχτή θάλασσα ή το εσωτερικό μιας λιμνοθάλασσας, οπότε γίνεται το γνωστό «φάτε μάτια ψάρια». Σε μια αναφορά του, σε ξενόγλωσσο μάλιστα επιστημονικό περιοδικό, ένας ορνιθολόγος περιγράφει την εμπειρία του από μια τυπική κυνηγετική μέρα που βρέθηκε στον Αμβρακικό, τη δεκαετία του '80, με τα μελανότερα χρώματα για την ...αποτελεσματικότητα των Ελλήνων κυνηγών. Οι τουφεκιές, όπως έγραφε, των υπερβολικά συνωστισμένων κυνηγών, άρχισαν αν πέφτουν πριν ακόμη χαράξει με αποτέλεσμα τα περισσότερα πουλιά να περάσουν από τα καρτέρια νύχτα ακόμα χωρίς να πάθουν τίποτα, ενώ όταν ξημέρωσε και μετά, οι συνεχείς και μακρινές τουφεκιές των περισσοτέρων δημιουργούσαν μια σύγχυση και μια αναστάτωση που δεν επέτρεψε την παραμικρή κάρπωση στους κυνηγούς που παρατηρούσε ο Ολλανδός ορνιθολόγος παρόλο που τη μέρα εκείνη υπήρχε πλήθος από αγριόπαπιες στο βάλτο.
Μήπως το σκηνικό αυτό σας θυμίζει τίποτα...;
Τελικά πόσα πουλιά πεθαίνουν από την όχληση;
Όσο για αυτό το ερώτημα, η επιστημονική κοινότητα δεν φαίνεται να είναι σε θέση να δώσει ξεκάθαρες απαντήσεις. Όλες οι σχετικές μελέτες καταλήγουν ότι ο βαθμός που οι πραναφερθείσες πρώτες αρνητικές επιδράσεις της όχλησης έχουν ή μπορεί να έχουν αποτελέσματα στο μέγεθος ενός πληθυσμού είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποδειχθεί. Υπάρχουν και άλλοι πολύπλοκοι παράγοντες που δεν επιτρέπουν την ποσοτικοποίηση τους και έτσι δεν είναι δυνατό να μετρηθούν με βεβαιότητα τα άτομα που πέθαναν λόγω της όχλησης. Γενικά πάντως υπάρχουν πολύ λίγες πληροφορίες για τα αποτελέσματα της διατάραξης από το κυνήγι, ή οποιασδήποτε άλλης διατάραξης, στη θνησιμότητα ή στη διαμόρφωση των πληθυσμών συνολικά ή σε επίπεδο μεγάλο, σε επίπεδο χώρας .
Προσπάθειες και σχετικές μέθοδοι για την ποσοτικοποίηση των επιδράσεων λόγω της όχλησης έχουν γίνει από τον Οwen (1993), Woodall (1983), το Frederick etl. (1987) ενώ επί μέρους έρευνες που αφορούν συγκεκριμένες περιοχές, είδη και πρακτικές κυνηγίου έχουν γίνει από τον Μadsen (1985) τον Watmough (1983) , Mikkola and Lind (1974) και πολλούς άλλους ακόμα πιο πρόσφατα. Προσπάθειες όμως που μέχρι σήμερα δεν έχουν αποδώσει περισσότερα.
Τα πουλιά αντισταθμίζουν τις επιπτώσεις της όχλησης
Όλες οι έρευνες που έχουμε αναφέρει σε αυτό το άρθρο εντοπίζουν αλλαγές στη συμπεριφορά και στη κατανομή των πτηνών σε μία περιοχή λόγω της διατάραξης τους από τη θήρα, γεγονός που συνήθως έχει ένα κόστος για τα πουλιά, ή πάλι περιγράφουν ως τεράστια προβλήματα τη μείωση του χρόνου βόσκησης ή την αύξηση της καταναλισκόμενης ενέργειας τους. Πότε όμως αυτό το κόστος είναι σημαντικό και οδηγεί σε μαζικούς θανάτους και πότε όχι, εξαρτάται από το πότε τα πουλιά έχουν τη δυνατότητα να αντισταθμίσουν τα παραπάνω σε κάποιο άλλο χρονικό διάστημα. Αυτό ακριβώς είναι και το θέμα κλειδί. Η πραγματικά δύσκολη ερώτηση επομένως είναι το πότε τα πτηνά μπορούν να αντισταθμίσουν τις επιπτώσεις από την όχληση λόγω της θήρας και πότε όχι .0 Owen, ένας από τους μεγαλύτερους επιστήμονες και ειδικός σε αυτό το θέμα, το 1993, διατυπώνει την παρακάτω άποψη σε μια κριτική των αποτελεσμάτων δεκαετούς !! έρευνας πάνω στο θέμα, λέει λοιπόν πως « ...ακόμη και αν υποθέσουμε ότι πράγματι η συμπεριφορά των πουλιών για την αποκόμιση της τροφής τους ή το ενεργειακό τους απόθεμα, έχει μεταβληθεί λόγω της όχλησης, έπρεπε να περάσει ένα μεγάλο χρονικό διάστημα για να λάβουμε υπόψη μας την άποψη ότι τα πουλιά μπορούν να αντισταθμίσουν τις επιπτώσεις αυτές με άλλο τρόπο».
Και συνεχίζει ότι στην Αγγλία για παράδειγμα η νύχτα διαρκεί 16 ώρες ενώ η μέρα μόλις 8 και τα πουλιά μπορούν πολύ καλά να καλύψουν τις απαιτήσεις τους για τροφή αποκλειστικά τη νύχτα. Πολλά συμπεριφέρονται έτσι ακριβώς λόγω του κυνηγίου τους αφού το κυνήγι τη νύχτα απαγορεύεται. Ο Owen and Williams(1976) για παράδειγμα βρήκαν ότι το Σφυριχτάρι (Anas penelope) όταν ξεχειμωνιάζει σε περιοχές χωρίς όχληση μπορεί να τρέφεται τη μέρα αλλά σε περιοχές όπου δεν είναι καταφύγια προτιμά να περνά τη μέρα του σε κούρνια.
Επιπλέον, δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε το γεγονός ότι ακόμη και αν υποθέσουμε ότι το κυνήγι λόγω της όχλησης που προκαλεί, κρατάει τα πουλιά εκτός μιας περιοχής, με αυτό τον τρόπο κρατάει και ένα μέρος της διαθέσιμης τροφής προκειμένου να το χρησιμοποιήσουν τα πτηνά με το τέλος της κυνηγετικής περιόδου.
Έτσι, η διαθέσιμη τροφή του βιοτόπου μπορεί να χρησιμοποιείται πάλι ολόκληρη ίσως ακόμη και σε μεγαλύτερο βαθμό απ' ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί χωρίς την ύπαρξη του κυνηγίου στην περιοχή.
Έχει αποδειχθεί επίσης ότι τα πουλιά μπορούν να αυξάνουν την διαδικασία λήψης της τροφής τους όταν βρίσκονται κάτω από πίεση. Για παράδειγμα ο Swennen et al (1989) στη μελέτη του για το Στρειδοφάγο (Haematopus ostralegus) και τη διαχείριση του σε ημιφυσικές συνθήκες βρήκε ότι τα πουλιά μπορούν να διατηρούν τη λήψη της αναγκαίας ποσότητας τροφής τους όταν ο χρόνος για βοσκή μειώνεται ακόμα και στο ένα τρίτο της φυσικής, χωρίς πίεση, διάρκειας.
Όπως βλέπουμε υπάρχει μια σειρά από φυσικές αντιδράσεις που οδηγούν σε αντιστάθμισμα των αρνητικών συνεπειών που μπορούν να υφίστανται κάποια κοπάδια ή πληθυσμοί λόγω της θήρας τους. Αυτές οι αντιδράσεις βέβαια δεν θα πρέπει να θεωρούνται πάντοτε δεδομένες καθόσον υπάρχουν συνθήκες κάτω από τις οποίες δεν μπορούμε να μιλάμε για αντισταθμιστικές δράσεις όπως για παράδειγμα όταν η τροφή είναι περιορισμένη τοπικά σε μια λίμνη για διάφορους λόγους.
Μήπως τα πουλιά συνηθίζουν το κυνήγι; Η εμπειρία της θήρας
Ο Fabio Perco and Franko Percko στη μελέτη τους για τα υδρόβια της Αδριατικής αναφέρει ότι τα πουλιά πολύ γρήγορα μαθαίνουν τις διαφορές μεταξύ του θορύβου που προκαλεί ο πυροβολισμός και του πραγματικού κινδύνου που μπορεί να τα σκοτώσει ή να τα τραυματίσει. Τα πουλιά, όπως αναφέρει, σύντομα έγιναν λιγότερο κινητικά εάν η όχληση ή οι πυροβολισμοί ερχόντουσαν από μια γειτονική περιοχή. Λόγω ακριβώς του γεγονότος ότι τα υδρόβια πτηνά είναι αποδημητικά - και πολυταξιδεμένα θα προσθέταμε - αποκτούν πολύ σύντομα την εμπειρία του κυνηγίου τους και του πυροβολισμού τους, καθότι το κυνήγι τους επιτρέπεται σε όλα τα κράτη του κόσμου και επομένως αυτό είναι κάτι που τους συμβαίνει καθόλο το μήκος του μεταναστευτικού διαδρόμου που χρησιμοποιούν ! Ως αποτέλεσμα πολλά πουλιά είναι εξαιρετικά επιφυλακτικά στον πραγματικό κίνδυνο χωρίς να καταναλώνουν μεγάλη ενέργεια σε άσκοπες μετακινήσεις και τέτοια πουλιά με αυξημένη ανησυχία λόγω της θήρας τους - εμπειρία - όταν μπουν μέσα σε ένα σμήνος τείνουν να επηρεάσουν τη συμπεριφορά όλου του σμήνους.
Και ποιος κυνηγός δεν θα συμφωνήσει σε αυτό όταν δεκάδες φορές έχει συμβεί να γυρίσει ολόκληρο σμήνος και να απομακρυνθεί από το καρτέρι μας με την παραμικρή κίνηση, την ίδια στιγμή που περνά ατάραχο πάνω από το έκπληκτο και ...αποσβολωμένο συνάδελφο που απογοητευμένος έχει βγει καταμεσής στο διπλανό από τη λίμνη χωράφι και μαζεύει χόρτα!
Ποιος δεν έχει παρατηρήσει την οικονομία μετακινήσεων που χαρακτηρίζει τα πιασμένα στη λίμνη πουλιά και την παμπόνηρη τακτική που ακολουθούν ιδίως οι μπάλιζες, οι οποίες σηκώνονται και πετούν ακριβώς τη στιγμή που χρειάζεται για να διατηρήσουν απόσταση ασφαλείας εκτός βεληνεκούς από το βαρκάκι μας, και μάλιστα τη στιγμή που έχουμε κωπηλατήσει ...χιλιόμετρα για να τα πλησιάσουμε και ποιος δεν έχει διαπιστώσει τη διαφορά με την οποία κινούνται στο βάλτο τα έμπειρα πουλιά που τον γνωρίζουν σε σχέση με τα άλλα που ήρθαν την ίδια μέρα ή λίγες μέρες πριν.
Τα πουλιά επομένως αδιαμφισβήτητα αποκτούν την εμπειρία της θήρας και αυτό το γεγονός μειώνει σοβαρά τις όποιες άμεσες συνέπειες έχουν αναφερθεί για την όχληση, τουλάχιστον σε ότι αφορά σε μεγάλους υγρότοπους και στα θηρεύσιμα είδη. Αλλά και για πολλά από τα προστατευόμενα θα μπορούσε να ειπωθεί ότι συνηθίζουν την ύπαρξη των κυνηγών και σιγά σιγά παύουν να ενοχλούνται και πλησιάζουν τους ανθρώπους όταν αντιλαμβάνονται ότι δεν απειλούνται.
Στο παραπάνω συμπέρασμα για τα θηρεύσιμα είδη συνηγορεί και η μελέτη του γνωστού καθηγητή κ.Kalchreuter, ο οποίος σε ερευνά του για το ...ανοιξιάτικο κυνήγι των υδροβίων που γίνεται σε μια περιοχή στο αρχιπέλαγος της Φιλανδίας, διαπιστώνει όσον αφορά στην όχληση ότι τα πουλιά συνηθίσανε τους πυροβολισμούς και δεν αλλάξανε ούτε τις ημερήσιες συνήθειες τους ούτε καμία μεταβολή επήλθε στην αναπαραγωγική τους επιτυχία δεδομένου ότι τα καρτέρια είχαν επιλεγεί σε βραχώδεις θέσεις με μέριμνα ώστε να μην προκαλείται όχληση στους τόπους αναπαραγωγής και ταΐσματος. Δεν είναι υπερβολή επομένως να παραδεχθούμε ότι μέσα από τον κατάλληλο χωροταξικό σχεδιασμό των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, το κυνήγι μπορεί να συνυπάρξει ακόμη και με πουλιά που βρίσκονται σε ευαίσθητη φάση ή εποχή.
Τι γίνεται επομένως με τις δήθεν τραγικές επιπτώσεις που έχουν τα πουλιά λόγω της όχλησης ;
Υπάρχουν πράγματι ή μήπως οι μελετητές των προηγούμενων αναφορών «ξέχασαν» να λάβουν υπόψη τους τις περιορισμένες ημέρες που ασκείται η θήρα, τις περιορισμένες ώρες (συνήθως πρωινές) και τις ιδιαιτερότητες κάτω από τις οποίες εμφανίζεται το κυνήγι στις διάφορες χώρες της Ε.Ε.; Υπάρχουν αναφορές συναδέλφων τους, μερικές από τις οποίες προαναφέραμε, σύμφωνα με τις οποίες υπάρχει μια φυσική αντίδραση των πτηνών στην όχληση που συνήθως αντισταθμίζει τις όποιες αρνητικές συνέπειες μπορεί να υπάρξουν. Πότε επομένως δημιουργείται πραγματικό πρόβλημα επιβίωσης στα πουλιά λόγω της όχλησης;
Πότε υφίσταται το θέμα της όχλησης
Εκεί που το όλο θέμα της όχλησης πράγματι υφίσταται είναι όταν ο διαθέσιμος βιότοπος για τα πουλιά μειώνεται. Και αυτό συμβαίνει όταν αναφερόμαστε σε πολύ μικρής έκτασης υγρότοπους, όπου οι πυροβολισμοί συνεπάγονται εγκατάλειψη του και άμεση αναχώρηση των πουλιών για άγνωστο και μακρινό προορισμό ή όταν επικρατούν εξαιρετικά δυσμενής καιρικές συνθήκες, όπου μεγάλα τμήματα μπορούν να παγώσουν O S.R.Ridgill and A.D Fox μελέτησαν τις επιπτώσεις που έχουν αυτές οι καιρικές συνθήκες σε 9 υδρόβια πτηνά και βρήκαν ότι σε τέτοιες συνθήκες αυξάνεται δραματικά η θνησιμότητα τους. Τότε είναι που η θήρα μπορεί να έχει λόγω της όχλησης σημαντικές επιπτώσεις στο επίπεδο επιβίωσης τους.
Κάτω από τέτοιες καιρικές συνθήκες, όμως, το κυνήγι συνήθως απαγορεύεται κατά τόπους στην Ελλάδα και αυτή η ρύθμιση θα πρέπει να γίνεται από όλους σεβαστή.
Το κυνήγι, όμως, δεν είναι η μόνη πηγή όχλησης των υδροβίων πτηνών και άλλες πηγές μπορεί να είναι εξίσου σημαντικές, όχι μόνο από μόνες τους αλλά γιατί μπορεί να επιδράσουν στα αποτελέσματα της διατάραξης από τη θήρα. Για παράδειγμα, έχει σημασία ο διαθέσιμος χρόνος που έχουν τα πτηνά για να αποκομίσουν την απαραίτητη τροφή. Εάν ο χρόνος αυτός μειωθεί για διάφορους λόγους ή γιατί υπάρχουν στην περιοχή ψαράδες, περιηγητές, τουρίστες ή αγώνες κωπηλασίας ή άλλου τύπου σκάφοι να περιφέρονται γενικά , τότε οι επιδράσεις από την όχληση λόγω της θήρας μπορεί να είναι σημαντικές. Εξαιρετικά αρνητικές επιδράσεις έχουν οι παραπάνω δραστηριότητες όταν ασκούνται την αναπαραγωγική περίοδο των πτηνών, δηλαδή την άνοιξη αλλά αυτό είναι ένα άλλο μεγάλο θέμα με το οποίο δεν μπορούμε να ασχοληθούμε επί του παρόντος.
Η περίπτωση της Δανίας - δίκτυο απαγορευμένων στο κυνήγι τόπων
Για την αντιμετώπιση του φαινομένου στη Δανία ιδρύσανε ένα δίκτυο από απαγορευμένες στο κυνήγι ζώνες σε περιοχές των ακτών και αυτό ήταν κάτι που επιτεύχθηκε μετά από συμφωνία του Οργανισμού των Δανών Κυνηγών, της Ορνιθολογικής Εταιρίας και της Εταιρίας προστασίας της φύσης της Δανίας. Η πρόταση κατατέθηκε από τους παραπάνω οργανισμούς στο Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας και έγιναν προσπάθειες να προσαρμοσθεί το προτεινόμενο δίκτυο στις οικολογικές, προστατευτικές και διαχειριστικές προοπτικές και στόχους που είχαν τεθεί για αυτά τα πουλιά και τις διεθνείς υποχρεώσεις που είχε αναλάβει η χώρα. Η υπηρεσία για τα δάση και το περιβάλλον της χώρας ετοίμασε ένα διαχειριστικό σχέδιο για αυτές τις περιοχές, το οποίο εφαρμόσθηκε από το 1994-98 με τη βοήθεια των κατοίκων και άλλων τοπικών χρηστών των υγροτόπων.
Τα πρώτα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά και δείχνουν ότι η εγκατάσταση ενός δικτύου τόπων στους οποίους θα απαγορεύεται το κυνήγι Ηunting disturbance αποτελεί έναν στρατηγικής σημασίας σχεδιασμό που και το κυνήγι επιτρέπει και δεν δημιουργεί προβλήματα στην επιβίωση των πουλιών. Παρατηρήθηκε μάλιστα και σημαντική αύξηση των κυνηγετικών ευκαιριών και των καρπώσεων.
Ο κατάλληλος χωροταξικός καθορισμός των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που μπορούν να ασκούνται σε έναν υγρότοπο είναι επομένως και το θέμα κλειδί για η λύση του προβλήματος που ονομάζεται όχληση.
Επίλογος
Ολοκληρώνοντας αυτή τη σύντομη αναφορά μας στις σημαντικότερες πτυχές που συνθέτουν το θέμα της όχλησης δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός ότι αποτελεί το θέμα του μέλλοντος. Κι αυτό γιατί ήδη δρομολογούνται ρυθμίσεις και πολλά, γενικά για την ώρα, μέτρα αντιμετώπισης του επιβάλλονται από τις δύο σημαντικότερες για το περιβάλλον Κοινοτικές Οδηγίες που προαναφέραμε στο εισαγωγικό μέρος αυτού του άρθρου. Η αποφυγή κάθε «σημαντικής όχλησης λόγω της θήρας» αποτελεί ένα θέμα μείζονος σημασίας για όλες τις προστατευόμενες περιοχές και είναι πρώτης προτεραιότητας για τις υπηρεσίες της ΕΕ. Και βέβαια είναι ένα θέμα που δεν πρόκειται να αφεθεί έτσι από όλους αυτούς που τείνουν να χρησιμοποιούν ως αντικυνηγετικά όπλα τους νόμους και τις διεθνείς υποχρεώσεις του κράτους. Όσο πιο σύντομα γίνει ευρύτερα αντιληπτή η ανάγκη διευθέτησης του από τους ίδιους του κυνηγούς τόσο μεγαλύτερος χρόνος θα δοθεί στην κυνηγετική κοινότητα προκειμένου η ίδια να το αντιμετωπίσει και να συμμετέχει στις προτάσεις για τη λύση του. Αλλιώς κάποιοι άλλοι θα ετοιμάσουν τη γρήγορη και πρόχειρη, ως συνήθως
Initial
Back
Απόψεις
