Δελφίνια ακροβάτες !

Κείμενο: Kevin Schafer
BBC Wildlife – Γεωτρόπιο -ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

Yπήρχε μια εποχή που το μεγαλύτερο δώρο που μπορούσε να ζητήσει ο φωτογράφος ήταν η γνήσια, αυθεντική φωτογραφία. Τότε η φωτογραφία ήταν ένα παράθυρο στον κόσμο, είτε απεικόνιζε τις αντιδράσει ενός ζώου είτε ένα τοπίο λουσμένο στο φως. Αυτές οι μέρες όμως έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Σήμερα η πεποίθηση ότι ο φωτογράφος αποτυπώνει ένα πραγματικό γεγονός υποσκάπτεται από την αύξηση των «φτιαχτών» φωτογραφιών και την εκτεταμένη χρήση αιχμαλωτισμένων ζώων ως «μοντέλων».
Το αποτέλεσμα; Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν πιστεύουμε πια αυτό που βλέπουμε.

Στις μέρες μας δυστυχώς ακούω όλο και πιο συχνά το σχόλιο «πολύ καλή φωτογραφία, αλλά πιστεύεις ότι είναι αληθινή;». Αυτά τα λόγια υπογραμμίζουν αυτό που αποκαλώ «απώλεια της έκπληξης», δηλαδή την ακράδαντη διαπίστωση ότι κλονίζεται η εμπιστοσύνη του κόσμου, ο οποίος πιστεύει πλέον ότι η φωτογραφία δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένα έξυπνο κόλπο. Γεγονός είναι ότι παλιότερα, βλέποντας μια φωτογραφία που απεικόνιζε τη φύση, οδηγούμασταν στη σκέψη ότι επρόκειτο για κάτι μοναδικό και αληθινό. Αν αυτό πάψει να ισχύει, τότε τι μας μένει; Μια συμπαθητική απεικόνιση, ίσως, αλλά απομακρυσμένη από την ικανότητα της να προκαλεί δέος και κατάπληξη.

Είναι Ε Είναι γεγονός ότι τη στιγμή που θα μάθουμε ότι η φωτογράφιση ενός ζώου είναι σκηνοθετημένη ή αλλοιωμένη από κομπιούτερ, η μαγεία της εξατμίζεται. Μπορεί να εξακολουθούμε να θαυμάζουμε τη φυσική ομορφιά και τη χάρη της εικόνας, αλλά δεν νιώθουμε κανένα συναίσθημα σχετικά με την άγρια φύση της.
Η διαφορά μεταξύ τού να παρακολουθεί κάποιος μια τσίτα κάτω από τον καυτό αφρικανικό Ηλιο και να τη βλέπει πίσω από τα κάγκελα ενός ζωολογικού κήπου, είναι η διαφορά μεταξύ τέχνης και τεχνάσματος. Δεν υπάρχει καμιά σύγκριση. Κι όμως αυτό ακριβώς είναι που συμβαίνει στη φωτογράφιση της φύσης.

Να σας δώσω ένα παράδειγμα: έχουμε δει όλοι αυτές τις «τέλειες» φωτογραφίες των δελφινιών που πηδούν στον αέρα το ηλιοβασίλεμα και «περπατούν» με την ουρά τους. Την εικόνα αυτή την έχουμε συναντήσει σε διαφημίσεις, ημερολόγια, κάρτες και ταξιδιωτικά προσπέκτους. Μοιάζει να συμβολίζει την ελευθερία και τη χαρά της ζωής. Και ακόμη αποφέρει πολλά χρήματα.

Αυτό που μάλλον δεν ξέρετε είναι ότι όλες αυτές οι φωτογραφίες προέρχονται από το ίδιο ζευγάρι δελφινιών (Turciops turcatus) τα οποία βρίσκονται σε ένα θέρετρο στο Hondura Bay Island. Λεγεώνες φωτογράφων ταξιδεύουν εκεί κάθε χρόνο με σκοπό να τραβήξουν ακριβώς την ίδια φωτογραφία, την οποία έχουν τραβήξει δεκάδες άλλοι πριν από αυτούς. Το αποτέλεσμα είναι να μοιάζουν όλες πανομοιότυπες και να είναι τελείως αδιάφορες. Και είναι αδιάφορες γιατί έχουν χάσει τη σπιρτάδα τους και την απόλαυση που μόνο το αυθεντικό, το πρωτότυπο και το ανεπιτήδευτο προσφέρουν. Αν χαθεί η έκπληξη, μένει η αδιαφορία.
Πρόσφατα κάποιος φίλος μού έδειξε φωτογραφίες μιας αγέλης δελφινιών που τράβηξε τον περασμένο χειμώνα. Η φωτογράφιση έγινε στο Μεξικό, στη θάλασσα του Κορτέζ όπου τα δελφίνια πραγματοποιούσαν το μαγευτικό «βάδισμα» στην ουρά τους. Κανένα από τα ζώα δεν ήταν εκπαιδευμένο. Ήταν απλές, αυτοσχέδιες εκδηλώσεις αγνής χαράς, θεωρώ ότι οι φωτογραφίες αυτές είναι εκπληκτικές.

Για μένα, και μόνο η γνώση ότι οι φωτογραφίες καταγράφουν την πραγματική συμπεριφορά των ζώων στη φύση τους δίνει μια ιδιαίτερη μαγεία. Και επί πλέον, απ' όσο γνωρίζω, δελφίνια να «περπατούν» στην ουρά τους δεν έχουν φωτογραφηθεί ελεύθερα στη φύση και αν έχουν υπάρξει τέτοιες φωτογραφίσεις, τότε είναι σπάνιες. Ο φίλος μου ο Τσάκ δεν έχει ξαναδεί παρόμοιο θέαμα, παρ' ότι παρακολουθεί εδώ και είκοσι χρόνια θαλάσσια θηλαστικά. Οι φωτογραφίες δεν είναι τεχνικά τέλειες. Τα ζώα δεν είναι σωστά καδραρισμένα και δεν υπάρχει το ειδυλλιακό ηλιοβασίλεμα στο φόντο. Και τι έγινε; Για μένα αυτές οι φωτογραφίες έχουν εκατό φορές περισσότερη δύναμη απ' όλες όσες έχουν τραβηχτεί «σκηνοθετημένα», μόνο και μόνο επειδή είναι αληθινές.
Και έτσι τελικά πρέπει να είναι. Η φωτογραφία μιας σπάνιας στιγμής ή ασυνήθιστης συμπεριφοράς, που «τραβά» ένας ικανός (και τυχερός) φωτογράφος, έχει κάτι ιδιαίτερο και ξεχωρίζει από αυτές που τραβήχτηκαν σε κάποιο ζωολογικό κήπο ή σε ενυδρείο. Το μόνο πρόβλημα είναι ότι γίνεται ολοένα και δυσκολότερο να αναγνωρίζουμε τη διαφορά.

Η χρήση εκπαιδευμένων ζώων ως μοντέλων αυξάνεται συνεχώς, ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτές οι φωτογραφίες με τις τίγρεις να τρέχουν καταπάνω στα κύματα δεν είναι τίποτε άλλο από εκπαιδευμένα ζώα που εκτελούν ένα νούμερο ξανά και ξανά μπροστά στην κάμερα. Και αυτές οι κοντινές φωτογραφίες των λύκων γίνονται όλες με δανεικά ζώα που ποζάρουν ακούγοντας κάποια προσταγή.
Μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι δεν είναι κακό ένας φωτογράφος να χρησιμοποιεί εκπαιδευμένα ζώα για μοντέλα και να τα φωτογραφίζει μέσα στο ζωολογικό κήπο. Ομως αυτές οι φωτογραφίες δεν συγκρίνονται με αυτές των άγριων ζώων, που χρειάζονται εβδομάδες σκληρής δουλειάς και υπομονής για να τραβηχτούν.

Η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη με τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών που αλλοιώνουν, διορθώνουν και επεξεργάζονται, με δυο λόγια «παίζουν» με τις φωτογραφίες, σε μια προσπάθεια να τις κάνουν «καλύτερες».
Προσθέτουν ηλιοβασιλέματα εκεί όπου δεν υπάρχουν και αυξάνουν τον αριθμό των ζώων μιας αγέλης για να πετύχουν καλύτερο οπτικό αποτέλεσμα. Αυτού του είδους οι αλλοιώσεις είναι εξαιρετικά πολύπλοκες και σχεδόν αόρατες. Και πάλι κάποιοι θα βλέπουν ότι δεν βλέπουν τίποτα το κακό σε αυτό. Εμένα όμως με απασχολεί ότι η αυξανόμενη διάδοση αυτών των φωτογραφιών κλονίζει και υποσκάπτει ύπουλα την αξία που κάποτε είχαν οι αυθεντικές φωτογραφίες.
Αν ο κόσμος δεν μπορεί να δει τη διαφορά και οι φωτογράφοι είναι τόσο ασυνείδητοι που δεν αποκαλύπτουν ποια φωτογραφία είναι αυθεντική και ποια όχι, τότε μια μέρα σύντομα όλες οι φωτογραφίες θα είναι ύποπτες και κανείς δεν θα πιστεύει αυτό που βλέπει. Και το χειρότερο, κανείς δεν θα νοιάζεται.